Türk sinemasının ilk kadın yönetmeni: Cahide Sonku

Türk sinemasının ilk kadın yapımcısı ve ilk kadın yönetmeni Cahide Sonku'nun vefatının üzerinden 40 yıl geçti.

Asıl adı Cahide Serap olan Cahide Sonku, Osmanlı subayı Yüzbaşı Necati Bey'in kızı olarak, 1916'da Yemen'de dünyaya geldi. Dedesi 7. Ordu Komutanı Çorapsız İbrahim Paşa, babası ise dedesinin emrinde görev yapan bir subaydı.

Sonku'nun ailesi, 1. Dünya Savaşı'nın başlaması ve Yemen'in Osmanlı Devleti'nin elinden çıkmasının ardından İstanbul'a geldi.

İlkokul ve ortaokulu Fatih'te tamamlayan Sonku, Sultan Selim'deki Cumhuriyet Kız Ortaokulu'ndan mezun oldu.

Cahide Sonku, ortaokul sıralarında küçük bir tiyatro oyununda "peri kızı" rolüyle sanatla tanışırken, 16 yaşındayken, şimdiki adı İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları olan Darülbedayi'ye girdi.

Seçmelerde başarı göstermesi ve yönetmen Muhsin Ertuğrul'un kendisini beğenmesi üzerine usta oyuncu, 1932'de figüran-stajyer olarak çalışmaya başladı.

Türk sinemasının ilk "star" oyuncusu

Sanatçı Sonku, 1933'te "Yedi Köyün Zeynep'i" oyununda figüran olarak sahneye çıkarak, omzunda testi taşıyan ve oyunda hiç repliği olmayan bir köy kızını canlandırdı.

Aynı yıl Muhsin Ertuğrul'un yönettiği "Söz Bir Allah Bir" adlı filmle beyazperdeye adım atan usta oyuncu, 1934'te çevrilen "Bataklı Damın Kızı Aysel" filmiyle ün kazandı. Bu filmin ardından Türk sinemasının ilk "star" oyuncusu unvanını alan Sonku, 1937'de oyuncu Talat Artemel ile evlendi.

Cahide Sonku, Shaw, Tolstoy, Shakespeare ve Çehov gibi önemli yazarların eserlerinde rol alarak, Darülbedayinin önde gelen kadın oyuncularından biri haline geldi.

Rol aldığı "Fedakar Ana" filminin 1949'daki çekimleri sırasında, yönetmen Seyfi Havaeri rahatsızlanınca, filmi Sonku tamamladı. O dönemden itibaren Sonku, hem oyuncu hem yönetmen olarak filmlere imza atmaya başladı.

Usta oyuncu, kendi yapım şirketi Sonku Film'i 1950'de kurdu, ardından eşi Talat Artemel ve Sami Ayanoğlu ile "Vatan ve Namık Kemal" filmini yönetti.

Yıldız Dergisi'nin 1951'de açtığı yarışmada "Vatan ve Namık Kemal" filmi "En İyi Film" seçilirken, Cahide Sonku ise "En İyi Kadın Oyuncu" seçildi.

"Beklenen Şarkı" filmi dönemin izleyici rekorunu kırdı

Sanatçı, 1953'te Zeki Müren'in ilk oyunculuk denemesi olan "Beklenen Şarkı" filminde, başrolün yanı sıra yapımcılık ve yönetmenliği de üstlendi. Yapım, 100 bin lira bütçesi ve 1 milyon liralık hasılatıyla döneminin izleyici rekorunu kırarken, ilk kadın yapımı film olarak da sinema tarihine geçti.

Zeki Müren'in yükselişine karşın bu filmden kazanılan başarı ve ün, Sonku için sonun başlangıcı oldu. Sonku Film Şirketi'nde 1963'te çıkan yangında tüm filmler yandı. Sanatçı, servetini yitirerek, alkol bağımlısı oldu

Usta oyuncu, hayatının geri kalan kısmında bir süre Şehir Tiyatrolarında ve sinemada çeşitli roller üstlense de 1971'de, 55 yaşındayken kariyerini sonlandırdı.

Son yıllarını maddi zorluklar içinde geçiren sanatçı, 1979'da Sinema Yazarları Derneği hizmet ödülünü aldı.

Unutulmaz oyuncu, 18 Mart 1981'de Alkazar Sineması'nda rahatsızlanarak, 65 yaşındayken hayatını kaybetti.

"Cahide Sonku, bir sinema anlayışının temsilcisidir"

Sinema tarihçisi Giovanni Scognamillo, Cahide Sonku hakkında, "Sonku'nun, bırakın Türk tiyatrosundaki yerini, sinemadaki yeri de tartışılmaz. Bu dönemin, bir tarihin, bir sinema anlayışının temsilcisidir Cahide Sonku. Ama 'tartışılmazlığı' ondan değil, bu döneme kendi sınırları içinde kişiliğini de kattığı içindir." ifadelerini kullanmıştı.

Sonku hakkında Haldun Taner de "Bir kraliçe hayatıdır yaşadığı. Sigaralarını altın bir tabakayla taşır. Onları zümrütlerle süslenmiş çakmaklarla yakar. Cleopatra gibi süt banyosu yapar." demişti.

"Cahide - Melekler Yeryüzünde Yaşayamaz" kitabının yazarı Eyüphan Erkul ise bir röportajında şunları anlatmıştı:

"Nazım Hikmet, hem dostu hem de onun yazdığı senaryoları başından beri beğeniyor. Muhsin Ertuğrul'la çalıştığı zaman, yani ilk dönem oynadığı birçok filmin, hatta yıldız olmasını sağlayan 'Aysel Bataklı Damın Kızı' filminin senaristi de Nazım Hikmet. Ayrıca Muhsin Ertuğrul, Cahide'nin hayatında çok önemli bir figür. Dolayısıyla onun değer verdiği insanlar, Cahide için de değerli."

Cahide Sonku'nun rol aldığı filmlerden bazıları da şöyle:

"Yeşilçam Sokağı", "Mıstık", "Bizansı Titreten Yiğit", "Serseriler Kralı", "At Avrat Silah", "Çalıkuşu", "El Kızı", "Kovboy Ali", "Sevda Çiçeğim", "Sevgim ve Gururum", "Beyaz Atlı Adam", "Düşman Kardeşler", "Korkusuzlar", "Yahya Peygamber", "Yavru Melek", "Büyük Sır", "İlk ve Son", "Beklenen Şarkı", "Günahını Ödeyen Adam", "Vatan ve Namık Kemal", "Fedakar Ana", "Yuvamı Yıkamazsın", "Senede Bir Gün", "Yayla Kartalı", "Kıskanç", "Akasya Palas", "Bir Kavuk Devrildi", "Söz Bir, Allah Bir"