İran Hava Yolu Taşımacılığında Bakımsızlık Endişesi

TOLGA AKBABA - İran ordusuna ait kargo uçağının Kerec'teki Feth Havaalanı'na iniş sırasında düşmesi ülkede "hava yolu güvenliği" tartışmalarını yeniden gündeme getirdi.

Kırgızistan'ın Bişkek kentinden Kerec'e gitmek üzere havalanan Boeing 707 tipi kargo uçağında bulunan 16 kişiden 15'i geçen hafta meydana gelen kazada hayatını kaybetti, bir kişi yaralandı.

Kazanın ardından İran Meclisi Kalkınma Komisyonu Üyesi Mecid Keyanpur'un cumartesi günü İran'a ait yolcu uçaklarının durumuyla ilgili yaptığı açıklama, ülkedeki hava yolu güvenliği endişelerini doğrular nitelikteydi.

Komisyonun bir diğer üyesi Muhammedreza Rezai Kuçi de iki hafta önce, İran'da yolcu uçaklarının oldukça eski olduğunu, bu nedenle iç ve dış hatlarda sık sık sefer iptalleri ile gecikmelerin yaşandığını ve mevcut uçakların bakım maliyetlerinin oldukça yüksek olduğunu dile getirmişti.

Kuçi, İran'daki yolcu uçağı yaş ortalamasının 20 yılın üzerinde olduğunu ve yeni uçaklar alınmasının hükümetin öncelikli görevi olması gerektiğini söylemişti.

İran'ın 500 yeni uçağa ihtiyacı var

İran Sivil Havacılık Organizasyonu (CAO) tarafından hazırlanan rapora göre, gelecek 10 yılda ülkedeki uçak filosunu makul bir seviyeye getirmek için 500 yeni uçağa ihtiyaç var. İranlı hava yolu şirketleri, ABD yaptırımları nedeniyle 1979'dan önce satın aldıkları uçaklarla veya kullanılmış uçakları satın alma yoluyla hizmet veriyor. Bu durum kaza riskini artırıyor.

İran'da hava yolu taşımacılığı sektörü 1979 yılından beri ABD tarafından sık sık yaptırımlar kapsamına alınıyor.

ABD, Tahran yönetimi ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi daimi üyeleri ve Almanya arasında (P5+1) 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmanın ardından İran'a uçak satışı için izin vermişti.

Anlaşmanın getirdiği iyimser havadan yararlanmak isteyen İran, vakit kaybetmeden ABD'li uçak üreticisi Boeing ve Amerikalı şirketlerle ortaklığı olan Avrupalı uçak üreticisi Airbus ile 40 milyar dolarlık anlaşma yapmıştı.

Fransa ve İtalya'nın ortak uçak üretici şirketi ATR'den de "72-600" tipi 20 adet uçak siparişi veren İran, uçakların yalnızca 13 tanesini teslim alabilmişti.

ABD'de Trump'ın başkan seçilmesi İran havacılık sektörünü olumsuz etkiledi

ABD'de 8 Kasım 2016'da gerçekleştirilen başkanlık seçimini, İran karşıtlığıyla bilinen Donald Trump'ın kazanması üzerine nükleer anlaşmanın geleceği tartışma konusu oldu.

Birçok kesimin tahmin ettiği üzere ABD'nin yeni başkanı Trump, geçen sene ülkesinin nükleer anlaşmadan çekildiğini ve İran'a tekrar ambargo uygulayacağını duyurdu.

Trump'ın bu açıklamasının ardından Washington yönetimi, İran'a yönelik yaptırımların ilk paketini ağustosta, ikinci paketi kasım ayında devreye soktu.

Tahran'a uygulanan iki aşamalı yaptırımlardan en çok etkilenen alanlardan biri de İran'ın sivil havacılık sektörü oldu. Ambargo kapsamında İran'ın yolcu uçağı ve uçak yedek parçası ithalatı engellendi.

İranlı hava yolu şirketlerine uygulanan ambargolar her ne kadar uçak satışı ve yedek parça temini noktasında etkili olsa da zaman zaman İran'ı küçük düşürücü gelişmeleri de beraberinde getirdi.

Münih Güvenlik Konferansı için 16 Şubat'ta Almanya'ya giden İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif'in uçağına, ABD'nin yaptırımlarını delme endişesiyle hiçbir firmanın yakıt ikmali yapmaması, İran ile Almanya arasında diplomatik krize dönüşmüştü.

"İran yolcu uçaklarının yarısı çürümüş"

İran hava yolu taşımacılığının yaptırımlar dolayısıyla kronik hale gelen sorunlarıyla ilgili İranlı yetkililer de zaman zaman açıklama yapıyor.

İran Meclisi Kalkınma Komisyonu Üyesi Keyanpur'un cumartesi günü, "İran'daki yolcu uçaklarının yüzde 50'sinin çürümüş olduğunu" söylemesi ve yaptırımlar dolayısıyla İran havacılık sektörünün zor günler yaşadığını ifade etmesi buna örnek gösterilebilir.

İranlı yetkililer zaman zaman da ABD yaptırımları nedeniyle Rusya ve Ukrayna'dan uçak ve yedek parça satın alınabileceği yönünde de açıklamalar yapıyor.

Bu durumda İran'ın karşısına iki sorun çıkıyor. Bunlardan biri, Rusya'nın Ukrayna ile yaşadığı gerginlik. Bölgesinde Rusya'nın desteği olmadan hareket sahası bulamayan İran'ın, Rusya'yı karşısına alarak Ukrayna ile bu denli bir ticari ilişkiye girmesinin zorluğu ortada.

Diğer bir sorun ise bazı Rus şirketleriyle ABD'li firmalar arasındaki ortaklıktan kaynaklanıyor. Bu durumdaki Rus şirketlerinin ABD yaptırımları karşısında İran'a uçak satma olasılığı zayıf ihtimal görülüyor.

İran'da sivil havacılık

İran Havacılık Kurumu'nun 2017 verilerine göre, ülkede 15 hava yolu şirketi bulunuyor. Bu şirketler; Aseman, Ata, Zagros, Kiş Air, Caspin, Sepehran, Saha, Puya Air, İran Air, Taban, Neft-i İran, İran İrantur, Mirac, Etrek ve İran'ın ilk özel hava yolu şirketi olan Mahan Air.

Ayrıca İran'da iki de hava yolu kargo şirketi bulunuyor.

Ülke içinde 68, ülke dışında 89 noktaya uçan İranlı hava yolu şirketleri, 2017 yılında iç hatlarda 208 bin 306, dış hatlarda ise 46 bin 308 kez sefer yaptı. Bu seferler sırasında şirketler, ülke içinde 23 milyon 801 bin 980 yolcu taşırken, ülke dışında 6 milyon 653 bin 81 yolcuya hizmet verdi.

İran'da iç hat seferlerinde en çok Mehrabad, Meşhed ve Şiraz havalimanları kullanıldı.

Dış hat seferlerinde ise başkent Tahran'da bulunan İmam Humeyni Havalimanı ile Meşhed, İsfahan ve Şiraz havalimanları ilk dört sırayı paylaştı.

İran'da hizmet veren 15 hava yolu şirketinden yurt dışında en çok yolcu taşıyan firma Mahan Air oldu.

Ülkede iç hatlarda yüzde 16'lık payla en çok tercih edilen firma Aseman Air olurken ikinci sırada ise yüzde 11'le Mahan Air yer aldı.

Yurt dışı hava yolu taşımacılığında yabancı firmaların rolü önem kazanıyor

İran'daki hava yolu şirketleri Orta Doğu, Asya ve Avrupa'ya sefer düzenlemesine rağmen dış hat uçuşlarında yabancı firmalarla aralarına mesafe koyamadı.

İran'da yurt dışına sefer yapan 13 hava yolu şirketi 2017'de dış hatlarda 6 milyon 653 bin 81 kişiye hizmet verirken, 49 yabancı firma 2016 yılına göre 470 bin kişi artışla 5 milyon 389 bin 822 yolcu taşıdı.

Söz konusu rakamlar göz önüne alındığında İran'ın yerli hava yolu şirketlerinin yabancı firmalar karşısında pek fazla başarı elde edemediği görülüyor.

Bu duruma yol açan etkenler arasında da İran'daki yolcu uçaklarının yaptırımlar dolayısıyla yenilenememesi veya yedek parça teminatı yapılamamasının yolcularda yarattığı güvenlik endişesi başta geliyor.