Türkiye'de Evlenme Biçimi Araştırması

Yaptığı çalışmayla Türkiye'nin evlilik profilini çıkaran Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Bölümü Öğretim Üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Lütfü Sezen, evlenme türlerini sıraladığı 'Türkiye'de Evlenme Biçimi' isimli çalışmasında 30 çeşit evliliğin olduğunu ve evlilik biçimlerinin bir çoğunda kadına söz hakkı verilmediğini bildirdi. En yaygın evlenme biçiminin görücü usulüyle yapılan evlilik olduğunu belirten Yrd. Doç. Dr. Sezen, "İki insan arasında gerçekleşen evlilik çoğunlukla ailelerin müdahalesine maruz kalıyor. Bazı yörelerde ise kadınların evlilik konusunda fikirleri dahi sorulmuyor" dedi.

İşte evlilik türleri:

Görücü usulü: Gelenekselliğin ağır bastığı yörelerde görülen evlenme biçimidir. Kız seçme damadın annesi, babası veya yakınları tarafından yapılır. Gencin kızı beğenmesi yeterli değildir.

Başlık parasıyla evlenme: Başlık evlenecek gencin kız tarafına ödediği paraya denir.

Nakit paranın yanı sıra altın, ev, bahçe, tarla ve hayvan olarakta gerçekleşir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin kırsal kesimlerinde yaygın olarak yapılır.

Kepir (Yaban değişimi): Zor kullanılarak gerçekleştirilen evlilik biçimidir. Evlenmek isteyen fakak düğün masraflarını karşılayamayan iki genç, kız kardeşlerini kendi aralarında değiştirirler.

Kız kaçırma: Ailelerin evliliğe karşı çıktığı durumlarda kız kaçırma yoluna gidilir. Bundan başlık parası istenmeside etkilidir.

Oturak alma: Kızın bohçasını alarak oğlan evine gidip oturmasına denir.

Baş örtüsü kaçırma: Hakkari, Van, Ağrı ve Erzurum'un ilçelerinde rastlanılan bu evliliğin gerçekleşmesinde; kıza ait bir eşyanın kaçırılması kızı kaçırmakla eş tutulur. Damadın ailesi kız tarafıyla anlaşmak durumundadır.

Beşik kertmesi: Birbirini çok seven eş, dost, komşu veya yakınların çocukları beşikteyken, beşiklerine birer kertme (işaret, bez) vurarak nişanı gerçekleştirirler.

Tay geldi: Dul bir kadın veya erkeğin önceki eşinden olan çocuklarını da yanına alarak karşı tarafın evine yerleşmesine denir. Getirilen çocuklar 'tay geldi' olarak adlandırılır.

Kuma getirme: Karısı kısır olan veya erkek çocuk doğuramayan erkek, yeniden evlenir. Daha çok Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde görülür.

Berdel (Bedel): Hem kızı hem de oğlu olan iki ailenin, karşılıklı olarak çocuklarını evlendirmesidir.

Ölen kardeşin karısıyla evlenme (Levirat): Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde rastlanılan ve törelerden kaynaklanan bu evlilik biçimi 'namusu başkasına kaptırmamak' anlayışıyla yapılır.

Baldızla evlilik (Sorarat): Özel kültürel bir adettir. Dul kalan erkeğin, eşinin kız kardeşiyle evlenmesidir. Öksüz kalan çockulara üvey anne olarak seçilen teyzenin daha hoşgörülü olacağı düşüncesi etkilidir.

İç güveysi: Erkek çocuğu olmayan aileler, kızı dışarıya vermek yerine, damadı iç güveysi olarak eve alırlar.

Yetim evliliği: Anne ve babası ölmüş kardeşleri olmayan erkek veya kızın ileride kimsesiz kalmaması için yakın akrabalarından biriyle evlendirilmesidir.

Yakın akrabayla evlilik: Türkiye'de evli çiftlerin dörte birinin akraba ve eşlerin yüzde 80'inin çocukları olduğu belirtilmektedir.

Oldu bitti: Bir oldu bitti sonucu ir kişinin diğerini evliliğe zorladığı durumdur. Kız veya erkeğin karşı tarafın zayıf anını yakalayıp cinsel ilişkiye girmesi sonucu olur.

Para karşılığı: Doğu ve Güneydoğu Anadolu kırsalındaki yoksul ve eğitimsiz çevrelerde gerçekleşir. İlköğretim çağındaki çocuklar okuldan alınarak para karşılığında evlendirilir.

Kan parası karşlığı: Öldürülen kişinin kan bedeli olarak para, altın evin yanı sıra kız verildiği görülmektedir. Temelinde eğitimsizlik olan ilkel bir evlenme biçimidir.

Tanışıp anlaşarak evlenme: Büyük kentlerde ve eğitim düzeyinin yüksek olduğu yerlerde yaygın olan evlenme çeşididir. Kız ve erkek belirli bir süre arkadaşlık yaparak birbirlerini tanıdıktan sonra yapılan evliliktir.

Çok eşli evlilik: Birden fazla kadınla evliliktir. Daha çok erkek çocuk sahibi olup, bulunduğu çevreye hükmetmek amacı ön plandadır.

Anlaşmalı evlilik: Dul kadın veya erkeklerin yaşlılık dönemlerinde gerçekleştirdikleri evliliktir.

Rastlantı evliliği: Rastlantı sonucu, sonu düşünülmeden yapılan evliliklerdir. Daha çok partilerde, toplantılarda gerçekleşen tanışmalar sonucu gerçekleşir.

Tercihli evlenme: Genellikle ana, baba, büyükanne, büyükbaba gibi aile büyüklerinin onayı ile gerçekleştirilir. Genellikle komşu veya akraba grubu arasında yapılır.

Yabancıyla evlenme: Yurt dışanda çalışanların gerçekleştirdikleri evlenme biçimidir. Yabancıdan kız alma veya verme şeklinde olur.

Farklı mezhep evliliği: Evliliklerin gerçekleştirilmesi sırasında karşılaşılan engellerin başında din ve mezhep farklılıkları gelir. Bu tür evliliklerde aileler çoğu zaman bu birlikteliği istemez.

Metres edinme: Büyük kentlerde yaşayan eğitimsiz zenginler arasında refah ve zenginlik göstergesi olarak 'metres edinme' modası görülmektedir.

Muta evliliği: Geçici bir süre için yapılan evliliktir. Daha çok İran'da var olan bu evlilik türü Türkiye'nin bazı çevrelerinde de görülmektedir.

Öç alma karşılığı evlenme: Aralarında kan davası bulunan feodal dönem kalıntısı kimi aileler, karşı tarafın onurunu incitip, saygınlığını zedelemek amacıyla bu yola başvururlar.

Dış güvey evliliği: Başka bir ülkeye damat olarak gidilmesidir.

İlan yoluyla eş seçme: Son zamanlarda gazete, dergi ve televizyonların teletex sayfalarında ilan vererek yapılan evliliktir. - ERZURUM