Esir Düşen Kırım Askerlerinin Söylediği Türküler Türkiye'de

TUĞBA YARDIMCI - Birinci Dünya Savaşı sırasında Prusya Krallığı'na esir düşen Kırım askerlerinin söylediği türkülerin Berlin Etnoloji Müzesi'nde bulunan kayıtları, hayata geçirilen proje sayesinde Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Karadeniz Müzik Arşivi'ne (KARMA) kazandırıldı.

KTÜ Devlet Konservatuvarı Müzikoloji Bölümü Başkanı Doç. Dr. Abdullah Akat'ın hazırladığı ve TÜBİTAK tarafından da kabul edilen "Alman Arşivlerinde Doğu Karadeniz Bölgesi Yerel Kültür Ürünlerinin İncelenmesi ve Veri Tabanının Oluşturulması Projesi", çeşitli gelişmelerin yaşanmasına da vesile oldu.

Akat, dünyanın en eski ses kayıt arşivine sahip Berlin Etnoloji Müzesi Müzik Etnolojisi Medya Teknik ve Bilim Fonografi Arşivi'nde 2013-2014 yıllarında gerçekleştirdiği çalışma sırasında, Türklere ilişkin çok sayıda kayıt bulunması dolayısıyla danışmanı Prof. Dr. Susanne Ziegler'den yeni bir proje için davet aldı.

Ziegler'in daveti üzerine, "Birinci Dünya Savaşı Esirlerinin Ses Kayıtlarının Dijitalleştirilmesi ve Sergilenmesi" adlı projeye dahil olan Abdullah Akat, projenin esir düşen Kırım askerleri ile ilgili bölümünde yer aldı.

Kırım askerlerinin seslendirdiği türkülerin transkripsiyonunu (çevirisini) gerçekleştiren Doç. Dr. Akat, bu sayede Kur'an-ı Kerim'den ayetlerin okunmasının yanı sıra Plevne Marşı'nın çeşitli versiyonları ve "Konyalım" türküsü gibi çeşitli eserleri seslendiren 30 askerin ses kayıtlarını KARMA'ya kazandırma şansını da yakaladı.

Askerlerin türküleri memleket ve aile özlemini anlatıyor

Doç. Dr. Abdullah Akat, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Birinci Dünya Savaşı sırasında o dönem "Prusya Krallığı" olarak adlandırılan Almanya'da 24 esir kampı bulunduğunu söyledi.

Kayıtlarda, kampların bazılarında Balkan, Kafkas ve Kırım olmak üzere farklı Türk gruplarından esirler bulunduğunun yer aldığını belirten Akat, "Berlin Etnoloji Müzesi Müzik Etnolojisi Medya Teknik ve Bilim Fonografi Arşivi'nin kurucusu Prof. Dr. Carl Stumpf, müziklog Georg Schünemann'ı kamplarda tutulan ve Müslüman esirler olarak da adlandırılan askerlerden kayıt alması için görevlendirmiş. Schünemann da 24 kampı dolaşarak, buradaki esirlerden önemli ses kayıtları almış" dedi.

Doç. Dr. Akat, 1915-1918 yıllarında Kırım askerlerine ait seslerin bal mumundan yapılmış yaklaşık 30 silindire kaydedildiğini aktararak, silindirlerde 34 kaydın yer aldığını ifade etti.

Kayıtların, şu ana kadar elde edilebilen en eski ses kayıtları olmasından dolayı önemli olduğunu vurgulayan Abdullah Akat, "Kayıtlar, Kırım'ın kültürel açıdan önemini görmemizi sağlıyor. Kafkasya'dan Balkanlara, İstanbul'dan Anadolu'ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada Kırım kültürünü görmek mümkün" diye konuştu.

Akat, kayıtlarda, esir düşmüş kişinin muhtaç olduğu duyguların tamamının hissedilebildiğine dikkati çekerek, şöyle konuştu:

"En önemlisi tabii ki özlem, çünkü hepsi memleketinden uzak diyarlarda bu özlemi yaşıyorlar. Annelerine, çocuklarına, eşlerine, memleketlerine duyulan özlemi anlatan eserleri okumuşlar. Ayrıca, dini duyguların çok öne çıktığını da görebiliyoruz. Kur'an-ı Kerim'den ayetler okuyan esirlere ilişkin ses kayıtları var. Çok enteresan bir kaç nüktedanlık içeren çok esprili ses kayıtları da var. Dolayısıyla bir insanın tüm duygularını yansıtan çalışmalar olarak görüyoruz. Bu kayıtlarda hem Kafkasya'nın, hem Balkanların ruhunu görebiliyoruz. İstanbul'un türkülerini de dinleyebiliyoruz. Doğu Karadeniz'in türkülerini, aynı motifleri ve yapıları Kırım'da görebiliyoruz. Esirlerden alınan ses kayıtları, Kırım'ın ne kadar önemli bir coğrafya, ne kadar önemli bir kültür olduğunu bize tekrar gösteriyor."

Türküleri seslendiren esirlerin kimlik bilgilerinin kayıt altında olduğunu da dile getiren Abdullah Akat, şunları kaydetti:

"Bu kayıtları alanlar Alman olduğu için bazı harf hataları, fonetik hatalar olmuş. Bunların düzeltilmesine ilişkin bazı çalışmalar da yapıldı. Bu eserlerin tamamının transkripsiyonunu ben yaptım ve transkripsiyonlar da Berlin'de organize edilen sergide yer aldı. Bildiğim kadarıyla bu arşiv şu anda Kırım'da dahi yok. Kırım Türklerine ilişkin böyle bir koleksiyonu muhafaza ediyor olmak, tabii ki bizim için önemli bir gurur kaynağı."

Akat, bu çalışmaları bir adım daha ileriye götürmek için KTÜ Rektörlüğü'nün desteğiyle proje gerçekleştirmeyi planladıklarını dile getirerek, "Çalışmayı Almanya'daki arşiv yetkilileriyle de görüştük. Telifle ilgili küçük problemlerimiz kaldı, onları da çözebildiğimiz takdirde, ki olumlu sonuç alacağımızı düşünüyorum, önümüzdeki aylar içinde önemli güzel bir kitapçıkla birlikte ses kayıtlarını yayınlamayı düşünüyoruz" şeklinde konuştu.

Çalışmada yer alması nedeniyle esir Kırım askerlerinin ses kayıtlarını KARMA'ya getirme şansı yakaladığı için mutluluk duyduğunu anlatan Doç. Dr. Akat, "Arşivimiz araştırmacılara açık. Dileyen araştırmacı arşivimize müracaat ederek bu kayıtları dinleme imkanına sahip. Sadece dinletebiliyoruz, telife ilişkin durum dolayısıyla kopya verme şansımız ne yazık ki yok" ifadelerini kullandı.