Kürt Yönetimi, Mali Krizden Çıkmanın Yollarını Arıyor

ANALİZ- SALİH BİLİCİ- Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) içine girdiği mali krizden çıkmanın yollarını arıyor. Peşmerge ve memur maaşlarıyla, yatırım ve projelere kaynak bulmakta zorlanan Kürt yönetimi, geçici çözüm için dış borçlanmaya gidecek. Kürt yönetiminin, ilk etapta uluslararası bankalardan 5 milyar dolar borç alacağı belirtiliyor.

Merkezi Irak hükümetinin 8 aydır bütçedeki payını ödemediği IKBY, Türkiye üzerinden gerçekleştirdiği 20 milyon varil petrol sevkiyatından Irak hükümetinin engellemeleri nedeniyle henüz istediği geliri elde edemedi. Doğal Kaynaklar Bakanlığından alınan bilgiye göre Kürt yönetimi, şimdiye kadar ihraç ettiği petrolün karşılığı olarak 2 milyar 100 milyon dolar elde etti. Bu paradan üretici ve komisyon masrafları kesildikten sonra hükümetin kasasına 1 milyar 700 milyon dolar geçti. Günlük 300 bin varil petrol ihraç eden Kürt yönetimi, daha fazla gelir elde etmek için yıl sonuna kadar sevkedilen petrolü 500 bin varile, 2016'da ise bir milyona çıkarmayı hedefliyor.

Irak bütçesinden yıllık 12 milyar dolar alıyordu

Kürt bölgesi, Irak'ın genel bütçesinden payına düşen yüzde 17'lik payın karşılığı olarak 16 milyar dolar alamasa da yıllık 12 milyar dolar alıyordu. Hükümet Sözcüsü Sefin Dizayi'nin daha önce açıkladığı bilgilere göre Bağdat'tan her ay gönderilen 1 milyar doların 700 milyon dolarıyla memur, asker, polis ve emekli maaşları ödeniyordu. Kalan 300 milyon dolar ise yatırımlara harcanıyordu. Yerel hükümet, diğer gelirleriyle birlikte yatırım ve projelere önemli bir pay ayırıyordu. Ancak Kürt yönetiminin, 1 Ocak'ta boru hattıyla Türkiye üzerinden dünya piyasalarına petrol gönderimine başlaması ve ardından 22 Mayıs'tan itibaren satışın gerçekleşmesi, Erbil yönetimi ile Bağdat arasındaki ilişkileri germişti.

SOMO anlaşmazlığı

Dönemin Başbakanı Nuri el-Maliki, Kürtlerin bütçeden alacağı payı keserek tepkisini ortaya koymuştu. Kürtlerin merkezi hükümetin iznini almadan Irak petrolünü "yasa dışı" sattığını iddia eden ve bunun egemenlik haklarına aykırı olduğunu savunan Bağdat, bu satışın Irak Milli Petrol Şirketi (SOMO) üzerinden yapılmasını istiyordu. Buna göre petrol satışından elde edilen para, Irak genel bütçesine aktarılacak, bu bütçeden Kürtlere düşen pay verilecekti.

Ancak Kürt yönetimi, Bağdat'ın hali hazırda mevcut bütçeden alacağı payı eksik verdiğini öne sürerek, teklifi kabul etmemişti. Kürtler, satılacak petrolden sadece yüzde 17'lik paylarını alacaklarını, kalan yüzde 83'lük kısmı Irak'ın genel bütçesine aktaracaklarını açıklasa da Bağdat'ı ikna edememişti.

Kürtler, yüzde 17'yi tam almak istiyor

IKBY Doğal Kaynaklar Bakanı Aşti Hawrami, "Irak'ın toplam petrol gelirinin yüzde 17'si anayasal olarak Kürdistan Bölgesi'ne ait. Ancak şu an için hiçbir şey almıyoruz. Kendi yaptığımız ihracat da anayasal hakkımızın kullanılmasından başka şey değil" demişti. Hawrami'nin açıklamasına göre Kürtler, bütçeden paylarına düşen haklarını Bağdat'tan almak yerine direkt kendi sattıkları petrolle sağlayacaklar. Çünkü Hawrami'ye göre Bağdat, Kürtlerin istihkakını her defasında eksik ödüyordu. Kürt tarafı, Yüzde 17'nin (16 milyar dolar) üzerinde petrol satışı olması durumunda bunu, Bağdat hükümetine iade edeceğini, satışın istenen seviyede olmaması halinde ise açığın Bağdat tarafından kapatılmasını istiyor. Zira mevcut petrol satışı, yüzde 17'yi karşılamaktan çok uzakta.

Yaşanan sorun, Erbil ile Bağdat arasında, heyetlerin karşılıklı ziyaretlerine rağmen çözülmedi. Haydar el-İbadi başbakanlığında 8 Eylül'de yeni Irak hükümeti kurulunca Kürtler umutlandı ve şartlarının üç ay içerisinde yerine getirilmesi koşuluyla hükümete dahil oldu. Irak Parlamentosunda 62 vekili olan Kürtler, kabinede 5 bakanla temsil ediliyor. Ancak İbadi hükümeti, iki ay geçmesine rağmen henüz Kürtlerin istediği adımları atmadı.

IKBY Parlamentosu'nda kriz toplantısı

Başbakan Neçirvan Barzani, önceki gün IKBY Parlamentosu'na gelerek kapalı oturumda milletvekillerine bilgi verdi. Saatler süren toplantıda yaşanan krize ilişkin vekillerin sorularını cevaplayan Barzani, "Kürdistan hükümeti olarak önceliğimiz, Bağdat yönetimiyle ittifaka varmaktır. Bu olmadığı takdirde farklı bir seçeneğimiz var" diyerek Irak hükümetinden çekileceklerinin sinyalini verdi. Petrol satışını, SOMO'nun kontrolüne bırakmayacaklarını tekrarlayan Barzani, ekonomik bağımsızlıklarını elde etmek ve Bağdat'a bağımlılıktan kurtulmak için petrol ihracına devam etmelerinin önemine vurgu yaptı.

Kürtler ne istiyor?

Terör örgütü IŞİD'in saldırılarıyla ekonomik krizin derinleştiği Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak genel bütçesinden alacağı yaklaşık 8 milyar doların ödenmesini istiyor. Ayrıca Peşmergeye gerekli silah desteğinin sağlanması ve petrol satışı önündeki engellerin kaldırılması Kürtlerin diğer taleplerinden. Kürtler, Irak Anayasası'nın 140. maddesi kapsamında Kerkük, Diyala ve Musul'un bazı bölgelerinin idaresinin kendi yönetimlerine bırakılmasını talep ediyor. Ancak bunun için acele etmiyorlar. İlk etapta yaşadıkları mali krizden çıkmak için bütçedeki paylarının ödenmesini bekliyorlar.

Merkezi hükümet ise bir yandan "bütçede para yok" gerekçesini öne sürerken diğer taraftan IKBY'nin, gümrük kapılarından ve tırlarla gerçekleştirdiği petrol satışından elde ettiği geliri paylaşmadığını, bu para hesaplandığında Kürtlerin alacaklı değil, borçlu çıkacağını savunuyor.

İran, baskı yapıyor iddiası

Irak Türkmen Cephesi Milletvekili Aydın Maruf, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Başbakan Neçirvan Barzani'nin katıldığı Parlamento'daki kapalı toplantıda bazı vekillerin, İran'ın, Bağdat üzerindeki etkisine dikkat çektiğini aktararak şöyle konuştu:

"Bazı vekiller, söz alarak İran'ın, Bağdat hükümetine baskı yaptığını öne sürdüler. Bu vekiller, Kürdistan bölgesinin, Türkiye ile yaptığı 50 yıllık petrol anlaşmasından İran'ın rahatsız olduğunu iddia ettiler. İran'ın da benzer bir anlaşma istediğini ifade ettiler. Barzani, bu vekillerin iddialarını yalanlamadı."

Kürt bölgesinin, mali krizden çıkmak için dış borçlanmaya gideceğini anlatan Maruf, "İlk etapta 5 milyar dolar borç alınacak. Mali kriz derinleştiği için hükümete dış borçlanma yetkisi veren yasa tasarısı, Parlamento'nun gündeminde olmamasına rağmen milletvekillerinin oylamasına sunuldu. Zira durum kritik. Her ay bir milyonu aşkın insan maaş alıyor. Bu kaynağı temin etmek kolay değil" dedi.

Petrol Bakanı Abdulmehdi, Erbil'e geliyor

Öte yandan Irak Petrol Bakanı Adil Abdulmehdi'nin yarın Erbil'e gelerek, Kürt yönetimiyle yaşanan sıkıntıları müzakere edeceği belirtildi. Irak Maliye Bakanı Hoşyar Zebari, gazetecilere yaptığı açıklamada, Abdulmehdi'nin, petrol ihracında yaşanan sorunu çözmek için merkezi hükümetin önerilerini, IKBY'ye sunacağını ifade etti. - Erbil