Fas'ta iktidar partisi İsrail'le normalleşme sonrası tartışmaların odağı oldu

Fas'taki koalisyon hükümetinin büyük ortağı Adalet ve Kalkınma Partisi (PJD), Rabat'ın 10 Aralık'ta İsrail ile ilişkileri tekrar başlatma kararından bu yana yoğun tartışmaların odağı haline geldi.

Kuruluşu 1967 yılına uzanan ve İslami eğilimli bir parti olarak kabul edilen PJD'nin geçmişten günümüze söylemleri, İsrail ile herhangi bir normalleşmeyi reddetmeye dayanıyordu. Nitekim, parti hükümetteki diğer üç ortağıyla 2013'te Fas parlamentosuna İsrail'le her türlü normalleşmeyi suç sayan bir kanun teklifi sundu.

Mescid-i Aksa'nın fanatik bir Yahudi tarafından ateşe verilmesinin 51. yılı münasebetiyle 21 Ağustos'ta PJD'den yapılan açıklamada da, "Siyonist oluşumla normalleşmek demek, Filistin halkına yapılan düşmanlığa destek olmak demektir." ifadelerine yer verildi.

Açıklamada, gerek Fas yönetimi gerek Fas halkının İsrail'le normalleşmeye karşı olduğu, bölgeyi Yahudileştirme çabalarına, Filistinlilerin ve Kudüslülerin haklarının ihlal edilmesine, Mescid-i Aksa'nın ve Kudüs'ün İslami kimliğinin yok edilmeye çalışılmasına izin verilmeyeceği kaydedildi.

Bundan 3 ay sonra, koalisyon hükümetinin Başbakanı ve PJD lideri Saadeddin el-Osmani, İsrail'le ilişkilerin tekrar başlamasına izin veren kararı açıkladı.

Fas, 10 Aralık'ta yayımlanan kraliyet açıklamasıyla İsrail ile ilişkilerin "mümkün olan en kısa süre içinde" normalleşeceğini duyururken, Kuzey Afrika ülkesinin Filistin davasındaki duruşunu değiştirmeyeceği ifade edildi.

Bu açıklamadan hemen önce ABD Başkanı Donald Trump da Twitter hesabından İsrail ile Fas arasında ilişkileri normalleştirme anlaşmasın varıldığını duyurdu.

Başkan Trump, yaptığı açıklamayla aynı zamanda ABD'nin, Cezayir destekli Polisario Cephesi ile Rabat arasındaki tartışmalı bölge olan Batı Sahra'da ilk kez Fas'ın hakimiyetini tanıdığını duyurdu.

İsrail ile Fas arasında ilişkilerin normalleştirilmesi konusunda anlaşmaya varılmasının ardından Tel Aviv'den Rabat'a ilk resmi ziyaret 22 Aralık'ta gerçekleştirildi. Heyette, İsrail Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanı Meir Ben-Shabbat ile ABD Başkanı Donald Trump'ın damadı ve danışmanı Jared Kushner yer aldı.

Rabat'ta olumlu geçen görüşmelerin ardından, ilişkilerin geliştirilmesi için ortak üçlü iş birliği anlaşması imzalanırken, karşılıklı iletişim ofislerinin iki hafta içinde kurulması kararlaştırıldı.

Yapılan anlaşmada, iletişim ofislerinin yanı sıra ikili ilişkilerinin geliştirilmesi, resmi ofislerin tekrar açılması ve sürekli iş birliğinin sağlanması konularında da anlaşmaya varıldı.

Anlaşma sonrasında konuşan Kushner, ABD'yi ilk tanıyan ülkenin Fas Krallığı olduğunu hatırlatarak, "ABD, Fas'ın Batı Sahra'da egemenliğini tanıyor ve yakında Dahla'da bir konsolosluk açacak." dedi.

Belirsizlikler ve eleştiriler

Fas'ta normalleşme kararını destekleyen ve muhalefet eden partiler karara farklı tepkiler verdi. Bununla birlikte gözler, her zaman normalleşme karşıtı olarak bilinen ve İslami referanslarıyla tanınan PJD'deydi.

Osmani, parti konuşmasında normalleşmeye yönelik net bir tutum sergilemekten kaçınarak, sözlerini Washington'un Fas'ın Batı Sahra bölgesindeki egemenliğini tanıdığını belirtmekle sınırlı tuttu.

Kral 6. Muhammed'in Fas'ın "Filistin halkının haklarını savunmakta kararlı" olduğuna yönelik açıklamasına değinen Osmani, partisinin siyonist yapıyla ilgili tutumunun sabit olduğunu belirtti.

PJD'nin davet kanadı Tevhid ve Islah Hareketi ise İsrail'le normalleşme girişimlerinin tümünü kınadı ve reddetti.

Hareketin Yürütme Kurulundan yapılan açıklamada, "Kudüs-ü Şerif Komitesinin başkanlığını yürüten Fas'ın üzücü gelişmelerle gündeme geldiği" ifade edildi

Bunun yanında PJD gençlik kolları, prensip olarak İsrail'le normalleşmeye ve Filistin halkına karşı işlenen suçları meşrulaştıran tüm çabalara karşı olduklarını belirten bir açıklama yayımladı.

Sosyal medya kullanıcıları genellikle PJD'yi eleştirerek, partinin normalleşme karşısındaki tutumunu "belirsiz" ve "hayal kırıklığı" olarak niteledi.

Gözlemciler PJD'nin normalleşmeye karşı sergilediği bu tutumla, 2021'de yapılacak parlamento ve belediye seçimlerinde, İslami değerlere göre oy kullanan seçmen kitlesinden aldığı desteği kaybedebileceği yorumunda bulunuyor.

"Anlaşmayı reddetme durumu zamanla dönüşecek"

İslam Düşünce Tarihi Profesörü Muhammed Cebrun, normalleşme kararının PJD üzerindeki olası yansımalarının, Fas devletine olan yansımalarına çok benzediğini söyledi.

AA muhabirine konuşan Cebrun, "Ülke, İsrail'e karşı tutumda böyle büyük bir dönüşüme hazır değil. Yalnız anlaşmayı reddetme ve yöneticilere saldırma durumu zamanla dönüşerek uzlaşmaya varacak." diye konuştu.

Cebrun ayrıca, PJD içinde normalleşmeye yönelik görüşlerin zamanla değişime uğrayabileceğini ve ileride siyasi tutumun bugün olduğu gibi dini açıdan değil siyasi açıdan değerlendirilebileceğini söyledi.

Normalleşme zorunlu olduğu için İslami kesime baskı olmayacak

Siyaset Bilimi Profesörü İsmail Hammudi ise normalleşmenin zorunlu hale geldiğini, bu sebeple tüm taraflar gibi ülkedeki İslami referansla siyaset yapan partilerin de üzerindeki baskının hafiflediğini dile getirdi.

Hammudi, "Tüm vatandaşları derinden yaralayan Batı Sahra meselesinden dolayı herkes Fas'ın İsrail'le normalleşmek zorunda kaldığına ikna olmuş durumda." dedi.

PJD'ye bağlı Tevhid ve Islah Hareketi ile ülkedeki benzer hareketlerin normalleşmeye yönelik açık bir tutum ortaya koyduğu için, normalleşmenin İslami kesim üzerinde büyük olumsuz yankılarının olmayacağını söyleyen Hammudi, "Tevhid ve Islah Hareketi ile PJD arasındaki ilişkilerde normalleşmeye karşı gösterilen farklı tutumlar nedeniyle herhangi bir gerilim görülmedi." diye konuştu.

Hammudi ayrıca "Partiye bağlı Tevhid ve Islah Hareketi normalleşmeyi reddederek bu karardan dönülmesini savunurken, PJD ise İsrail işgalini net bir dille reddetmenin yanında devlet kararlarına yakın bir siyasi tutum sergiledi." ifadelerini kullandı.

Faslı akademisyen son olarak, parti içinde bir çatışma çıkmaması için herkesin çok dikkatli ve ihtiyatlı davrandığını sözlerine ekledi.

PJD'nin önde gelen isimlerinden, eski Başbakan Abdulilah Benkiran da Fas ile İsrail arasında diplomatik ilişkiler kurulması nedeniyle yöneltilen eleştirilere çarşamba günü cevap vermişti.

Sosyal medya sayfasından yaptığı canlı yayında konuşan Benkiran, "İsrail ile diplomatik ilişkilerin kurulması nedeniyle Başbakan Osmani'nin görevden alınmasını reddediyorum, zira PJD kurumsal bir parti." demişti.

İsrail ile yeniden ilişki kurulmasının yanında Batı Sahra meselesine dikkati çeken Benkiran, "Beğenmeme hakkımız var. Ancak bu kritik durumda devleti yüzüstü bırakacak ifadeler kullanamayız." ifadelerini kullanmıştı.

60 yıllık Fas - İsrail ilişkileri

İsrail ile resmi temasları ve diplomatik ilişkileri 10 Aralık'ta "en kısa zamanda" yeniden başlatma niyetini açıklayan Fas'ın İsrail'le iş birliği 60 yıllık bir geçmişe dayanıyor.

1960'lı yıllarda Fas'ın bağımsızlığını kazanması ve Arap-İsrail savaşlarının yaşanması üzerine binlerce Yahudi, Fas'tan İsrail'e göç etmiş ve iki devlet arasındaki ilk ilişkiler başlamıştı.

İki ülke arasında resmi düzeyde diplomatik ilişkiler ise 1994'te düşük seviyede başladı. Ancak bu çok sürmedi ve Rabat yönetimi, 2000 yılında Filistin'de ikinci intifadanın (Aksa intifadası) başlamasıyla İsrail'le ilişkilerini dondurdu.

Fas, Mağrip bölgesinde İsrail ile diplomatik ilişkilerini sürdüren tek devlet durumunda. Moritanya 2010'da İsrail ile ilişkilerini kesmişti.

Fas, bu yıl Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Sudan'ın ardından İsrail'le ilişkileri normalleştirme anlaşmasına varan dördüncü ülke olmuştu.