Merkez Bankası, Usul ve Esasları Belirledi

Merkez Bankası, zorunlu karşılıklara ilişkin usul ve esasları belirledi. Zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerin hesaplanmasında doğrudan zorunlu karşılığa tabi kalemlerin dikkate alınması şeklinde bir yaklaşım benimseyen Merkez Bankası, rezerv opsiyon mekanizismasının yüzde 40-yüzde 60 ara dilimlerinde ise katsayıyı 0.4 puan artırdı.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliği Resmi Gazete'de yayımlandı. Serbest bölgelerde faaliyette bulunanlar dahil Türkiye'de kurulmuş veya şube açmak suretiyle Türkiye'de faaliyet gösteren bankalar ile finansman şirketleri bu Tebliğ hükümlerine tabi olacak. Münhasıran kıyı bankacılığı yapan bankalar, İller Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası ve Türkiye İhracat Kredi Bankası ile 5411 sayılı Bankacılık Kanunu gereğince iradi tasfiyeye giden bankalar tasfiyenin ilan edildiği tarihten itibaren, temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetimi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilen kredi kuruluşları devir tarihinden itibaren bu Tebliğ hükümlerine tabi olacak.

-ZORUNLU KARŞILIĞA TABİ YÜKÜMLÜLÜKLER-

Merkez Bankası, zorunlu karşılığa tabi yükümlülükleri yeniden belirledi. Buna göre bankaların ve finansman şirketlerinin, tabi oldukları muhasebe standartları ve kayıt düzeni esas alınarak, Merkez Bankasına, Hazineye, yurt içi bankalara ve uluslararası anlaşmayla kurulmuş olan bankaların Türkiye'deki merkez ve şubelerine olan yükümlülükleri hariç olmak üzere, mevduat-katılım fonu, repo işlemlerinden sağlanan fonlar, kullanılan krediler, ihraç edilen menkul kıymetler (net), sermaye benzeri borçlar, yurt dışı şubeler nezdinde izlenen krediler. yurt dışı şubeler nezdinde izlenen yurt içi yerleşiklerin mevduatı-katılım fonu, yurt dışı merkez ve şubelere net yükümlülüklerin "e" ve "f" bentlerindeki tutarları aşan kısmı, kredi kartı ödemelerinden borçlar gibi yurt içi bilanço kalemleri zorunlu karşılığa tabi Türk lirası ve yabancı para yükümlülüklerini oluşturacak.

-ZORUNLU KARŞILIĞA TABİ YÜKÜMLÜLÜKLERİN HESAPLANMASI-

Zorunlu karşılığa tabi yükümlülükler iki haftada bir cuma günleri itibarıyla hesaplanacak. Cuma gününün resmi tatil gününe rastlaması halinde, yükümlülüklerin hesaplanmasında bir önceki iş günü esas alınacak. Repo işlemlerinden sağlanan zorunlu karşılığa tabi fonlar iki yükümlülük hesaplama tarihi arasındaki günlerin bakiyelerinin ortalaması alınarak hesaplanacak. Merkez Bankası, yapılan denetim ve incelemeler sonucunda zorunlu karşılık yükümlülüklerinden kaçınmak için işlem yaptığı tespit edilen bankalardan ve finansman şirketlerinden, yükümlülüklerini iki yükümlülük hesaplama tarihi arasındaki günlerin bakiyelerinin ortalamasını alarak hesaplamalarını isteyebilecek.

Yabancı para yükümlülükler; Merkez Bankası'nca alım satımı yapılan dövizler için yükümlülüklerin hesaplandığı tarihte Resmî Gazete'de ilan edilen döviz alış kurları, Merkez Bankası'nca alım satımı yapılmayan dövizler için yükümlülüklerin hesaplandığı tarihten bir gün önce Merkez Bankası'nın internet sitesinde yayımlanan bilgi amaçlı döviz kurları, kıymetli madenler için yükümlülüklerin hesaplandığı tarihte İstanbul Altın Borsası'nda oluşan ağırlıklı ortalama kıymetli maden fiyatları, fiyat oluşmaması halinde uluslararası piyasalarda oluşan ve İstanbul Altın Borsası tarafından ilan edilen fiyatlar esas alınarak Türk lirası cinsinden hesaplanacak.

-ZORUNLU KARŞILIK ORANLARI-

Merkez Bankası, Türk lirası yükümlülükler için zorunlu karşılık oranlarını belirledi. Buna göre vadesiz ve ihbarlı mevduat, özel cari hesaplar ile 1 aya kadar ve 3 aya kadar vadeli (3 ay dâhil) mevduat-katılım fonu yüzde 11.5, 6 aya kadar vadeli mevduat-katılım fonu yüzde 8.5, 1 yıla kadar vadeli mevduat-katılım fonu yüzde 6.5, 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduat-katılım fonu yüzde 5, 1 yıla kadar (1 yıl dâhil) vadeli mevduat-katılım fonu dışı yükümlülükler yüzde 11.5, 3 yıla kadar (3 yıl dâhil) vadeli mevduat/katılım fonu dışı yükümlülükler yüzde 8, 3 yıldan uzun vadeli mevduat-katılım fonu dışı yükümlülükler yüzde 5 olarak uygulanacak.

-YABANCI YÜKÜMLÜLÜKLER İÇİN ZORUNLU KARŞILIK ORANLARI-

Zorunlu karşılık oranları yabancı para yükümlülükler için şöyle olacak:

"Vadesiz ve ihbarlı mevduat, özel cari hesaplar ile 1 aya kadar, 3 aya kadar, 6 aya kadar ve 1 yıla kadar vadeli mevduat-katılım fonu yüzde 13, 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduat-katılım fonu yüzde 9, 1 yıla kadar vadeli mevduat-katılım fonu dışı yükümlülükler yüzde 13, 3 yıla kadar (3 yıl dâhil) vadeli mevduat-katılım fonu dışı yükümlülükler yüzde 11, 3 yıldan uzun vadeli mevduat-katılım fonu dışı yükümlülükler yüzde 6 olarak uygulanacak."

-ZORUNLU KARŞILIKLARIN TESİS EDİLMESİ-

Türk lirası yükümlülükler için Türk lirası cinsinden, Merkez Bankası nezdinde açılan hesaplarda öngörülen oranlarda nakden ve ortalama olarak zorunlu karşılık tesis edilecek. Ancak, Türk lirası yükümlülükler için tutulması gereken zorunlu karşılıkların; en fazla yüzde 60'ı;belirlenen imkan dilimlerine denk gelen karşılıklara yönelik tespit edilen katsayılar ile çarpılmak suretiyle bulunan toplam tutarı üzerinden, en az yüzde 50'si dolar cinsinden olmak üzere dolar veya euro döviz cinslerinden gerçekleştirilecek.

/**

İmkân Dilimleri (%) Katsayı

0-30 1,4

30-35 1,5

35-40 1,8

40-45 2,6

45-50 2,9

50-55 3,1

55-60 3,2

**/

En fazla yüzde 30'u; belirlenen dilimlere denk gelen karşılıkların hizalarında gösterilen katsayılar ile çarpılmak suretiyle bulunan toplam tutarı üzerinden standart altın cinsinden imkan dilimleri ve katsayıları şöyle olacak:

"0-15 ara diliminde katsayı 1.4, 15-20 ara diliminde 1.5, 20-25 ara diliminde 2, 25-30 ara diliminde 2.5 bloke hesaplarda tesis edilebilecek."

Bir tesis döneminde tutulması gereken Türk lirası zorunlu karşılıkların yüzde 5'ini aşmamak koşuluyla, eksik tutulan tutarlar bir sonraki dönemde tutulabilecek, fazla tutulan tutarlar bir sonraki dönemde eksik tutulan tutarlara sayılacak. ABD doları yükümlülükler için dolar döviz cinsinden, dolar haricindeki yabancı para yükümlülükler için dolar veya euro döviz cinslerinden, Merkez Bankası nezdinde açılan hesaplarda 6. maddede öngörülen oranlarda nakden ve en fazla 3 puanlık kısmı ortalama olacak şekilde zorunlu karşılık tesis edilecek. Ancak, kıymetli maden depo hesapları için tutulması gereken zorunlu karşılıkların tamamına kadarı standart altın cinsinden bloke hesaplarda tesis edilebilecek. Merkez Bankası, ortalama olarak tutulan zorunlu karşılıkların bir kısmının veya tamamının bankalar ve finansman şirketleri itibarıyla belirli süreler için bloke olarak tutulmasını isteyebilecek.

-ZORUNLU KARŞILIKLARIN TESİS SÜRESİ-

Zorunlu karşılıkların tesis süresi 14 gün olacak. Bu süre yükümlülüklerin hesaplandığı tarihten iki hafta sonraki cuma günü başlayacak ve ikinci haftanın perşembe günü sona erecek. Tesis süresinin ilk gününün resmi tatil gününe rastlaması halinde, bloke olarak tesis edilen kısımlara ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesinde tatili izleyen ilk iş günü esas alınacak. Merkez Bankası, zorunlu karşılık yükümlülüklerinin hesaplanma dönemi ile zorunlu karşılıkların tesis süresini önceden duyurmak koşuluyla değiştirebilecek. Zorunlu karşılığa tabi yükümlülükler, esasları Merkez Bankası'nca tespit edilecek cetvellerle, yükümlülüklerin hesaplandığı tarihten iki hafta sonraki cuma günü saat 12.00'ye kadar Merkez Bankası'na bildirilecek.

-KALDIRAÇ ORANINA DAYALI ZORUNLU KARŞILIK YÜKÜMLÜLÜĞÜ-

Bankaların tabi oldukları muhasebe standartları ve kayıt düzeni esas alınarak Merkez Bankası'nca belirlenen usul ve esaslara göre bankalarca hesaplanacak kaldıraç oranı, tebliğ ile belirlenen aralıklarda bulunan bankalara ilave olarak zorunlu karşılık yükümlülüğü getirecek. Kaldıraç oranı, ana sermayenin pasif toplamı tutarı, gayri nakdi kredi ve yükümlülükler tutarı, cayılabilir taahhütlerin 0.1 katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak tutar, türev finansal araçlara ait taahhütlerin her birinin kendi kredi dönüşüm oranı ile çarpımı sonucu bulunacak toplam tutar ve cayılamaz taahhütler tutarı kalemlerin toplamına bölünmesi suretiyle hesaplanacak.

Bu madde uyarınca zorunlu karşılık yükümlülüğü, üçer aylık dönemler itibarıyla aylık kaldıraç oranlarının basit aritmetik ortalamasına göre belirlenecek. Tüm vadelerdeki zorunlu karşılığa tabi Türk lirası ve yabancı para yükümlülükler için ayrı ayrı uygulanmak üzere; 2013 yılının son üç aylık dönemi ve 2014 yılının birinci, ikinci ve üçüncü üç aylık dönemleri için hesaplanan kaldıraç oranı yüzde 3'ün altında kalan bankalar ilave olarak 2 puan, yüzde 3 ile yüzde 3.25 arasında olan bankalar ilave olarak 1.5 puan, yüzde 3.25 ile yüzde 3.5 arasında olan bankalar ilave olarak 1 puan zorunlu karşılığı hesaplama dönemini izleyen 4. takvim ayının ilk zorunlu karşılık tesis döneminden başlamak üzere 6 zorunlu karşılık tesis döneminde tesis edecek. Aynı şekilde 2014 yılının son üç aylık dönemi ve 2015 yılının birinci, ikinci ve üçüncü üç aylık dönemleri için hesaplanan kaldıraç oranı yüzde 3'ün altında kalan bankalar ilave olarak 2 puan, yüzde 3 ile yüzde 3.5 arasında olan bankalar ilave olarak 1.5 puan, yüzde 3.5 ile yüzde 4 arasında olan bankalar ilave olarak 1 puan zorunlu karşılığı, 2015 yılının son üç aylık döneminden itibaren hesaplanan kaldıraç oranı yüzde 3'ün altında kalan bankalar ilave olarak 2 puan, yüzde 3 ile yüzde 4 arasında olan bankalar ilave olarak 1.5 puan, yüzde 4 ile yüzde 5 arasında olan bankalar ilave olarak 1 puan zorunlu karşılığın tesisini sağlayacak. Bankalar kaldıraç oranını, hesaplama dönemini izleyen 3 üncü takvim ayındaki son zorunlu karşılık yükümlülük bildirim cetvelinin gönderim süresi bitimine kadar Merkez Bankasına bildirecek.

-YAPTIRIM UYGULAMASI-

Bankalarca ve finansman şirketlerince; zorunlu karşılıkların süresinde tesis edilmemesi veya eksik tesis edilmesi, zorunlu karşılık cetvellerinde yer alan yükümlülükler ile yapılacak incelemeler sonucu tespit olunacak yükümlülükler arasında fark oluşması nedeniyle, zorunlu karşılıkların eksik tesis edilmiş olması hallerinde, eksik tesis edilen; Türk lirası zorunlu karşılıkların 2 katı tutarında Türk lirası cinsinden, yabancı para zorunlu karşılıkların 3 katı tutarında dolar cinsinden mevduat, Merkez Bankası nezdinde açılan bloke hesaplarda zorunlu karşılıkların eksik tesis edildiği süreler dikkate alınarak faizsiz olarak tutulacak.

-EKSİK HESAPLANDIĞI TESPİT EDİLEN YÜKÜMLÜLÜKLER İÇİN ZORUNLU KARŞILIK CETVELLERİ YENİDEN DÜZENLENEREK-

Faizsiz mevduat tutulmaması halinde eksik tesis edilen tutarlara tesis süresi esas alınarak cezai faiz uygulanacak. Yabancı para zorunlu karşılıklar için cezai faiz hesaplanmasında eksik tesis edilen tutarların Türk lirası cinsinden karşılıkları esas alınacak. Cezai faiz oranı, tesis döneminin bloke hesaplar için ilk günü, ortalama hesaplar için son günü Merkez Bankasının ilan ettiği en yüksek gecelik borç verme faiz oranının 1,50 katsayısıyla çarpımı sonucu hesaplanan oran olacak.

Eksik hesaplandığı tespit edilen yükümlülükler için zorunlu karşılık cetvelleri yeniden düzenlenerek Merkez Bankası'na gönderilecek. Ancak, bu fıkra kapsamında bir yükümlülük dönemine ilişkin olarak eksik hesaplanan zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerin, Türk lirası ve yabancı para için ayrı ayrı olmak üzere, yüz bin Türk lirasının altında kalması halinde düzeltilmiş cetvel gönderilmesi istenmeyecek. Merkez Bankası, zorunlu karşılık yükümlülüklerini sürekli olarak yerine getirmeyen bankalar ve finansman şirketleri hakkında gerekli idari tedbirleri alabilecek.

-MEVDUAT VEYA KATILIM FONLARINDAN OLAĞANÜSTÜ ÇEKİLİŞLER-

Zorunlu karşılıklara faiz ödenmeyecek. Mevduat veya katılım fonları olağanüstü çekilmekte olan bankaların eksiliş tutarını, eksilişe konu teşkil eden mevduat veya katılım fonunun vade ve türü ile eksilişin başladığı tarihi Merkez Bankası'na yazılı olarak bildirmeleri halinde, tesis etmeleri gereken zorunlu karşılık tutarı olağanüstü eksilişe tekabül eden mevduat veya katılım fonları göz önüne alınarak yeniden hesaplanabilecek.

-ZİRAAT BANKASI NEZDİNDE AÇILAN BAZI HESAPLARA İLİŞKİN İSTİSNA-

Bankacılık İşlemleri Yapma ve Mevduat Kabul Etme İzni Kaldırılan Türkiye İmar Bankası Nezdinde Bulunan Tasarruf, Ticari Kuruluşlar ve Diğer Kuruluşlar Mevduatının Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunca Ödenmesine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı gereğince, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından İmar Bankası mudileri adına Ziraat Bankası nezdinde açılan vadesiz mevduat hesaplarındaki tutarlar bu hesaplarda kaldıkları sürece, vadeli mevduat hesaplarındaki tutarlar ise vadeleri sonuna kadar zorunlu karşılığa tabi olmayacak.

-BANKALARIN YURT DIŞI ŞUBELERİ NEZDİNDE İZLENEN KREDİLERE İLİŞKİN İSTİSNA-

Bankaların yurt dışı şubeleri nezdinde izlenen kredilerden, 30 Haziran 2009 tarihinden önce, bir sözleşmeye dayalı konsorsiyum ya da sendikasyon kredileri gibi, doğrudan banka yönetim kurulu ve genel müdürlük üst düzey yetkililerinin imzaları ile alınanlar dışındakiler, 30 Haziran 2009-8 Ocak 2010 tarihleri arasında temin edilenler vadeleri sonuna kadar zorunlu karşılığa tabi yükümlülükler arasına dâhil edilmeyecek.

-FİNANSMAN ŞİRKETLERİNİN ÖNCEKİ YÜKÜMLÜLÜKLERİNE İLİŞKİN İSTİSNA-

Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ'de (Sayı: 2005/1) Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile zorunlu karşılığa tabi tutulan finansman şirketlerinin 4 Ekim 2013 tarihi itibarıyla mevcut olan yurt dışından kullanılan kredileri, ihraç edilen menkul kıymetleri ve özkaynak hesabında dikkate alınmayan sermaye benzeri borçları vadeleri sonuna kadar zorunlu karşılığa tabi yükümlülükler arasına girmeyecek.

-KAPSAM DIŞINA ÇIKARILAN YÜKÜMLÜLÜKLERE UYGULANMAYACAK HÜKÜMLER-

Bu Tebliğ ile yürürlükten kaldırılan Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliği'ne (Sayı: 2005/1) ilişkin zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerden bu Tebliğ ile yükümlülük kapsamı dışına çıkarılanlar hakkında bu Tebliğin yürürlük tarihinden itibaren yapılacak denetim ve incelemelerde ortaya çıkan tespitler için "Yaptırım uygulaması" ile ilgili 11. maddenin birinci fıkrasının "b" bendi hükümleri uygulanmayacak. "B" bendi, "Zorunlu karşılık cetvellerinde yer alan yükümlülükler ile yapılacak incelemeler sonucu tespit olunacak yükümlülükler arasında fark oluşması nedeniyle, zorunlu karşılıkların eksik tesis edilmiş olmas hallerinde, eksik tesis edilen; Türk lirası zorunlu karşılıkların 2 katı tutarında Türk lirası cinsinden, yabancı para zorunlu karşılıkların 3 katı tutarında dolar cinsinden mevduat, Merkez Bankası nezdinde açılan bloke hesaplarda zorunlu karşılıkların eksik tesis edildiği süreler dikkate alınarak faizsiz olarak tutulur" hükmünü getiriyor.

16 Kasım 2005 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ (Sayı: 2005/1) yürürlükten kaldırıldı. Tebliğ 17 Ocak 2014 tarihinde yürürlüğe girecek.