Irak ziyaretinde Türkmen gündemi

Dr. Selçuk Bacalan, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'ın 22-24 Ağustos tarihleri arasında gerçekleştirdiği Irak ziyaretinde Irak Türkmenleriyle yaptığı görüşmeleri, bu görüşmelerin gündemini ve olası etkilerini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, 22-24 Ağustos tarihleri arasında Irak'ı ziyaret etti. Fidan bu ziyaretler kapsamında Bağdat ve Erbil'in mevcut yönetimleriyle de görüştü. Cumhurbaşkanı Abdullatif Reşit, Başbakan Muhammet Şiya es-Sudani, Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin, Bedir Örgütü Lideri Hadi el-Amiri, Ulusal Hikmet Akımı Lideri Ammar el-Hekim, Kanun Devleti Koalisyonu ve Irak'ın eski başbakanlarından Nuri El Maliki, Parlamento Başkanı Muhammet Halbusi, Azim Koalisyonu lideri Hamis Hançer, Irak Savunma Bakanı Muhammed Said Rıza Al Abbasi ve Haşdi Şabi Heyeti Başkanı Falih Feyyad bu isimler arasında yer alıyor.

Görüşmelerde, Irak ve Türkiye arasında ikili münasebetlerin yanı sıra terör örgütü PKK, Mart 2023'ten beri Irak petrolünün Türkiye üzerinden uluslararası pazarlara satışı konusunda Bağdat-Erbil hükümetleri arasında yaşanan anlaşmazlık sonucu durdurulan sevkiyatın yeniden başlaması, Kalkınma Yolu Projesi, iki ülke arasında ticaret hacminin yükseltilmesi ve su sorunu konuları önemli başlıklar arasındaydı.

-Türkmenlerle görüşmelerin gündemi

Fidan'ın Dışişleri Bakanı olarak Irak'a yaptığı ilk ziyaretin programında Türkmenler de yer aldı. Fidan, Bağdat ziyaretinde Irak'ın kurucu unsurlarından Türkmenlerle Türkiye'nin Bağdat Büyükelçiliği'nde görüştü. Erbil ziyaretinde ise Irak Türkmen Cephesi'yle (ITC) Erbil İl Başkanlığı binasında bir araya geldi. Türkmen heyetinde, ITC Siyasi Büro üyeleri, Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi koalisyonunda yer alan Türkmen siyasi parti başkanları ve Türkmen toplumunun kanaat önderleri yer aldı.

Türkmenlerle yaptığı toplantı sırasında Fidan, "Türkiye, Irak Türkmenlerini Türkiye ve Irak arasında en önemli köprülerden biri olarak görmekte. Bununla birlikte Irak'taki Türkmen kardeşlerimizin uzun yıllardır maruz kaldıkları ayrımcılığın ve haksızlığın giderilmesi için de Türkiye Cumhuriyeti Devleti yıllardır sistemli ve ısrarlı bir şekilde Türkmen kardeşlerimizin hakkı olan siyasi ve ekonomik haklarının verilmesi için var gücüyle çalışmalarımıza devam etmekteyiz." açıklamalarında bulundu. Fidan, Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) başkanlığını yürütürken de Türkmenlerle Erbil'de resmi görüşmeler yapmıştı. Fidan'ın Türkmenlerle görüşmesi, Irak Türkmenlerinin Irak-Türkiye ilişkilerinde önemini ortaya koyuyor. Diğer yandan, Türkiye'nin Türkmen toplumuna verdiği siyasi desteğin devam edeceğini gösteriyor.

Görüşmeler esnasında Türkmenler adına konuşma yapan ITC Başkanı Hasan Turan "Bu ziyaret, Irak ve Türkmen toplumu için önemli bir ziyarettir. Ümit ederiz ki bu ziyaret Türkiye-Irak arasındaki ilişkilerin güçlenmesine vesile olur. Türkiye ve şahsınız olarak sürekli yanımızda oldunuz. Türkmenlerin sorunları büyüktür. Bu ziyaretle bir nebze de olsa sorunların giderilmesine katkı sunacağınızdan eminiz. Türkmenler tarihi ve kültürel bağları örtüşmesiyle iki ülke arasında ilişkilerin bir üst seviyeye çıkarılmasında en iyi köprülük ve sorunların giderilmesinde aracılık yapabilen bir toplumdur." ifadesinde bulundu. Konuşmaları arasında Turan, Irak'ta aralık ayında yapılması kararlaştırılan vilayet meclis seçimlerinde arzu edilen hedeflere ulaşılması için Türkmenlerin seferber olmalarına değindi.

Fidan, Türkmenlerin hiçbir şekilde istikrarsızlığın kaynağı olmadıklarını, terörün ve Irak'ın parçalanmasının bir parçası olmadıklarını, Irak siyasetinde çok sorumlu bir şekilde davrandıklarını belirtti. Ayrıca Irak siyasetinde istikrar ve toprak bütünlüğü için yürütülen çalışmaların arkasında olacaklarına da değindi. Ayrıca Fidan, Türkmen temsilcileriyle görüşmesinde terör örgütü DEAŞ saldırıları sonucu yerinden edilen ve birçoğu Türkiye'de yaşayan Türkmenlerin geri dönüşünün sağlanmasında oluşabilecek idari engellerin kaldırılması ve kolaylaştırılmasında Irak yetkilileriyle temaslarda bulunmuş olabilir.

-Türkmenlerin Irak siyasetinde temsili

Fidan'ın Irak'ın bütün katmanlarından siyasi aktörlerle görüşmesi, iki ülke arasındaki ilişkilerin yanı sıra Irak'ın kuruluşundan beri sistematik bir şekilde Irak siyasetinden dışlanan Türkmenlerin hükümette ve karar alma mercilerinde temsilleri anlamında önem taşıyor. Fidan'ın özellikle Bedir Örgütü lideri Hadi el-Amiri ve Falih Feyyad'la görüşmesi Türkmenler için farklı bir anlam ifade edebilir. Bedir Örgütü, seçimlerde çoğu Türkmenin oyunu kontrol edebilen ve parlamentoya Türkmen milletvekili çıkarabilen bir potansiyele sahip. Dolayısıyla Kerkük'te vilayet meclisi seçimlerinde Türkmenlerin çıkarına olabilecek ortak bir strateji belirlemeleri ve seçim sonrasında Kerkük valilik pozisyonunun Türkmenlere verilmesi için Bedir Örgütü'yle ITC arasında bir anlaşmanın yapılması işten bile değil. Nitekim Fidan'ın el-Amiri'yle görüşmesi sırasında Bedir Örgütü Kuzey Bölge Sorumlusu ve Irak'ın eski Başbakanlarından Haydar el-İbadi hükümetinin Türkmen temsilcisi Muhammet Bayati de hazır bulundu. [1] Fidan'ın Amiri'yle görüşmesi sırasında Bayati'nin de hazır bulunması bu tezi destekleyecek nitelikte olabilir.

Aynı şekilde, Fidan'ın Feyyad'la görüşmesinde de Kerkük başta olmak üzere olası terör eylemlerine karşı Türkmenlerin yoğun yaşadıkları bölgeleri korumak için oluşturulan Türkmen Haşdi ve Kerkük Savunma Gücü'nde yer alan personelin Haşdi Şabi heyeti bünyesinde yer alması, askerin donatılması ve finanse edilmesi konularının görüşülmesi de muhtemeldir. Bu konular gerçekleşirse ileride Türkmenlerin de Irak'ta askeri güce kavuşacağını ve dolayısıyla da Irak siyasetinde de söz sahibi olacaklarını söylemek mümkün. Dolayısıyla Türkmenlerin Irak-Türkiye arasında bir köprü vazifesinden ziyade Irak siyasetinde belirleyici rol alması mümkün görünüyor. Zira Türkmen bölgeleri uzun süre terör örgütü DEAŞ tarafından hedef alındı. Bu tehditler kısmen bertaraf edilse de devam ettiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

-Türkiye-Irak ilişkilerinde Türkmenlerin rolü

Fidan'ın Irak'ta Türkmenlerle de görüşmesi, Irak'taki Türkmen toplumunun Türkiye-Irak ilişkilerindeki önemini gösterdi. Irak'ın kuruluşundan bu yana Türkmenler, Türkiye-Irak ilişkilerinde yumuşatıcı bir güç olarak ortaya çıktı. Bu durum, Irak'ın eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi'nin 2021 yılında Ankara ziyaretinden 1 gün önce kabinesinde Türkmen bir bakana yer vermesi ve akabinde Ankara ziyaretinde Türkmen bakanın da heyetinde yer almasıyla da kanıtlanmıştı. Keza Irak'ın şimdiki Başbakanı Sudani de Şubat 2023'te Ankara'ya gerçekleştirdiği ziyarette, heyetinde ITC Başkanı Turan ve Bedir Örgütü Kerkük Türkmen Milletvekiline yer vermişti. Sudani'nin bu hamlesi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da takdirini almıştı.

Sonuç itibarıyla, Fidan'ın Türkmen toplumunun temsilcileriyle görüşmesi, Irak'ta aralık ayında yapılması kararlaştırılan vilayet meclisi seçimlerinde, Türkmen toplumunun seçimlerde moral ve motivasyonunu olumlu etkileyerek katılım oranlarının artırılmasına katkı sağlayabilir. Ayrıca Fidan'ın ziyaretinin, görüşmelerde yan yana oturan ve aralarında uzun süreden beri anlaşmazlık ve iç çekişme yaşanan ITC'nin eski Başkanı ve Kerkük Milletvekili Erşat Salihi ve mevcut Başkanı Hasan Turan'ın arasındaki sıkıntıların giderilmesine de etkisi olabilir. Bu minvalde iki lider arasındaki sorunların giderilmesi; Türkmen toplumunun sosyal tabanındaki ayrışmaların birleşmesine, dolayısıyla da yapılacak vilayet meclis seçimleri de dahil Türkmen toplumunun yararına birçok sorunun çözümünde ortak hareket etmelerine de katkı sunacaktır.

[1] https://www.facebook.com/photo/?fbid=1923474994697185&set=pcb.1923475231363828

[Dr. Selçuk Bacalan, Ortadoğu Araştırmaları Merkezi'nde (ORSAM) Türkmen Çalışmaları Uzmanıdır.]

*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.