Ruhani'nin Azerbaycan Ziyareti Çerçevesinde Azerbaycan-İran İlişkileri

AHMET DURSUN - ANALİZ HABER - Cumhurbaşkanı seçilmesinden bu yana ilk kez Azerbaycan'a giden İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin ziyareti, iki ülke arasındaki ilişkilerde ilerleme sağlanması olarak değerlendirildi.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan'ın (1991) İran ile ilişkileri genel olarak inişli çıkışlı bir süreçte seyrediyor. Din, kültür ve tarih gibi birçok ortak özelliğe sahip iki ülkenin çeşitli anlaşmazlıklar yüzünden son yıllarda siyasi açıdan ortak hareket etmedikleri gözleniyor.

Aliyev'den "ilişkilerde yeni süreç" vurgusu

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'nin Azerbaycan'a yaptığı ziyaretin, çalkantılı bir dönemden geçen iki komşu ülke ilişkilerini rayına oturtma yönünde bir fırsat olabileceği değerlendirmeleri yapılıyor.

Ziyaretle ilgili Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, "ilişkilerde yeni bir süreç" değerlendirmesi yaparken, Azerbaycan'ın ülkesi için önemine işaret eden Ruhani, "Azerbaycan'ı İran ve Avrupa arasında köprü olarak görüyoruz"  ifadesini kullandı.

İki ülkenin vardıkları anlaşmalar beklentilerin biraz altında olsa da "alternatif enerji işbirliği", "ekonomi bakanlıkları işbirliği", "iletişim ve enformasyon alanında işbirliği", "sınır nehirlerinin düzenlenmesi ve kıyıların korunması alanında, gelecekteki ilişkilerin şekillenmesine etki edebilecek işbirliği" anlaşmaları imzalandı.

Azerbaycan-İran ilişkilerini AA muhabirine değerlendiren Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya, Ruhani'nin göreve gelmesiyle İran ve Türkiye'nin ilişkileri daha da iyileştirme yolunda attığı adımların, Tahran ve Bakü arasındaki ilişkilere de ciddi anlamda olumlu etkilerinin olduğunu söyledi.

Türkiye- İsrail ilişkilerinde 2010'daki Mavi Marmara baskını ile başlayan gerilim sonucu Azerbaycan'ın İsrail'le yakın ilişkiler kurmasını, İran'ın güvenlik tehdidi olarak algıladığını belirten Sinkaya, bu sorunun Azerbaycan ve İran'ın iyi ilişkiler kurmasının önünde engel teşkil ettiği değerlendirmesinde bulundu. Sinkaya, İran'ın, Bakü yönetimiyle yakınlaşarak İsrail'in Azerbaycan'a nüfuzunun önüne geçmek istediğini ifade etti.

Hazar Denizi'ne komşu ülkelerin Eylül ayındaki 4. Hazar Zirvesi'nde, uzun yıllar sonra Hazar'ın hukuki statüsü meselesinde sorunu çözmeye yönelik önemli kararlar aldığını hatırlatan Sinkaya,  "Azerbaycan ve İran arasındaki sorunlardan olan Hazar Denizi'ni paylaşma sorununun da çözüm yoluna girmesiyle iki ülkenin ilişkilerinin ilerleyeceği öngörülüyor" ifadelerini kullandı.

İlişkilerin soğumasının nedenleri

Bakü'nün Batı ve özelikle İsrail ile yakınlaşması, İran'ın Azerbaycan ilişkilerinde gerilim alanlarını oluşturuyor.

İran, Batı ve İsrail tarafından kuşatılmışlık hissi içinde Azerbaycan'ı bu blokun bölgesel karakolu olarak görüyor. Bu bağlamda kendisine karşı etnik kimlik kartının oyuna dahil edilebileceği ihtimalini düşünerek, Bakü ile ilişkilerde güven bunalımı yaşıyor.

İran'ın jeopolitik kaygılarından ötürü Ermenistan yanlısı tutumu, Azerbaycan ve İran arasındaki ilişkilerin olumsuz anlamda ilerlemesinin nedeni olarak görülüyor.

Azerbaycan'ın ikinci Cumhurbaşkanı olarak 1992'de göreve gelen Ebulfez Elçibey'in, Azerbaycan ile İran'ın kuzeyindeki "Azerilerin birleşmesi idealini" resmi söylem haline getirmesi, İran ile ilişkileri kopma noktasına getirmişti. İran da buna karşılık Ermenistan'la yakınlaşma yoluna girerek, Karabağ meselesinde Ermenistan yanlısı tutum izlemişti. Böylece İran'ın Azerbaycan'la savaş halinde olan Ermenistan'a sağladığı ekonomik ve siyasi destek, ilişkilerde güven bunalımını derinleştirdi.

Haydar Aliyev ve daha sonra oğlu İlham Aliyev dönemlerinde Elçibey'in söylemi, İran'ı Ermenistan yanlısı bir konuma ittiği gerekçesiyle kabul görmedi ancak bundan sonra Azerbaycan ve İran ilişkileri rayına oturmadı. - İstanbul