İGDAŞ ve Kandilli Rasathanesi'nin Geliştirdiği Deprem Erken Uyarı Sistemi 2024'e Kadar Tamamlanacak

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) iştiraki İstanbul Gaz ve Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. (İGDAŞ) ile Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi'nin yaptığı ortak çalışmayla geliştirilen Fiber Optik Tabanlı Deprem Erken Uyarı Sistemi'nin (FOTDES), 2024 yılı sonuna kadar tamamen çalışır hale gelmesi öngörülüyor. İGDAŞ Genel Müdürü Dr. Mithat Bülent Özmen, "5 bin sensör hassasiyetinde bilgi verecek bu sistemin, üstünlüğü ışık hızıyla çalışması ve acil müdahale ekiplerine 3 - 5 saniye önce alarm gönderebilmesi" dedi.

İGDAŞ Genel Müdürü Dr. Mithat Bülent Özmen, yaptığı açıklamada, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi'yle yaptıkları çalışmayla, FOTDES'in Marmara Denizi tabanındaki fay hattına paralel, 10'ar metrelik arayla ses dalgalarını algılayabilen, 50 kilometrelik fiber optik bir hat üzerinde geliştirildiğini bildirdi. 5 bin sensör hassasiyetinde bilgi verecek bu sistemin üstünlüğünün ışık hızıyla çalışması olduğunu belirten Dr. Özmen, "Örneğin, olası deprem; Eskişehir ya da Bayramiç'te olursa 30 saniye, Yalova'da olursa 6,8 saniye, Adalar'da olursa 3 saniye önceden, yıkıcı dalganın geleceğini öğrenebileceğiz. Sistem şu anda yapay zeka ile hangi sesin depreme ait olup olmadığını öğrenme sürecinde. 2024 yılı sonuna kadar, bu öğrenme sürecinin tamamlanmasını öngörüyoruz" dedi.

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ile bilimsel çalışmalar sonucu hazırlanan iki adet eşik değer bulunduğunu belirten Dr. Özmen, bu değerlerin olası bir depremle aşıldığında, mevcut sistemin doğal gaz akışını durdurma kabiliyetine sahip olduğunu kaydederek, şu bilgileri paylaştı:

"İGDAŞ'A AİT 832 ADET İVME ÖLÇER CİHAZLARI BULUNUYOR: İGDAŞ'ın halihazırda, Kandilli Rasathanesi'nin sensörleri ile koordineli olarak çalışan ve doğal gaz akışını durdurabilen bir erken uyarı sistemi de aktif. Deprem belirli dalgalar eşliğinde geliyor. Birinci dalga uyarıcı-haberci, ikinci ve üçüncü dalgalar ise yıkıcı dalgalar oluyor. Mevcut sistemimiz İGDAŞ ve Kandilli Rasathanesi'nin birlikte yönettiği bir yapı. Kandilli Rasathanesi'nin Marmara Denizi kıyılarında 10 aktif sensörü var. Bu sensörler anlık sarsıntı verilerini şu anda bulunduğumuz İGDAŞ SCADA Merkezi'ne aktarıyor. Marmara Denizi'nde deprem olursa, birinci uyarıcı-haberci deprem dalgaları, denizden kıyıya vurduğunda sensörlerden uydu aracılığıyla alınan bilgiler, İstanbul'un tamamına yayılmış İGDAŞ'a ait 832 adet kuvvetli yer hareketi-ivme ölçer cihazlarımıza iletiliyor.

İGDAŞ'IN ERKEN UYARI SİSTEMİNİN EN ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ, DOĞAL GAZI KESEREK İKİNCİL FELAKETLERİ ÖNLEMEK: Afetin kendisi, birincil felakettir. Deprem dolayısıyla yangın ve patlamalar ise ikincil felaketlerdir. İGDAŞ'ın erken uyarı sisteminin en önemli özelliği, deprem olduğunda doğal gaz akışını kesip ikincil felaketlerin önüne geçmek. Bu amaçla bizim Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ile bilimsel çalışmalar sonucu hazırlanan iki adet eşik değerimiz var. Sistem belirlediğimiz ilk eşik değerleri geçiyorsa, deprem gerçekleştiğini algılıyor ve önce alarm durumuna geçiyor. Sistemin doğalgaz akışını kapatması için ise ikinci bir uyaran gerekiyor. Bu da depremin kıyıya vuran, ikinci yıkıcı dalgalarına ilişkin sinyallere bağlı. Sistemimiz İstanbul'un tüm sathına yayılmış 832 noktada, depremin eşik değerine göre nerede yıkıcı olabileceğini belirleyerek, doğal gaz akışını o noktalarda kesebiliyor. Sistemimiz eğer bölgelerde depreme rağmen herhangi bir bölgede yıkıcı hasar oluşmayacağına karar verip o şekilde öngörürse, o noktalarda ise kapatma-durdurma uygulamıyor.

MARMARA DENİZİ'NDEKİ FİBER HATTI SENSÖR OLARAK KULLANACAĞIZ: Yeni FOTDES Sistemi'nde fark şu olacak. Biz mevcutta Kandilli Rasathanesi'nin bahsettiğimiz 10 sensörünü kullanıyoruz. Bu sistemde ise Marmara Denizi tabanındaki fay hattına paralel giden fiber optik bir hat var. İGDAŞ olarak bu hattan bir kıl aldık, Ambarlı'dan giriyor ve Pendik'ten çıkıyor. Biz bu hattı bir sensör gibi kullanacağız ve bununla ilgili sistemi de kurduk. Bu hat 10'ar metre arayla akustik ses dalgalarını alarak, 'Bu bir depremdir' bilgisini Pendik'teki cihaza bildirecek.

BU SİSTEMİN ÜSTÜNLÜĞÜ IŞIK HIZIYLA ÇALIŞMASI: 50 km uzunluğundaki bir hattan bahsediyoruz, bu da aslında halihazırda kullandığımız 10 sensöre karşılık, 5 bin sensör hassasiyetinde bilgi verecek. Bunun dışında diğer bir üstünlüğü ise ışık hızıyla çalışması. Çok hızlı bir şekilde analiz yapıp, depremin şiddetini de görüp bize sağlayacağı en kritik şey şu; henüz depremin ikinci yıkıcı dalgası kıyıya ulaşıp yıkıcı etkisini göstermeden biz İGDAŞ olarak depremin olduğunu ve şiddetini öngörebilmiş olacağız. Bu ne demek? Deprem olmadan önce değil ama olduğunda depremin kıyıya doğru uzaklığına göre örneğin deprem Bayramiç (Çanakkale) ya da Eskişehir'de olursa 30 saniye önceden; Tekirdağ'da olursa 15 saniye önce;Yalova'da olursa 6,8 saniye önce; Adalar'da olursa şehir merkezine çok yakın olduğu için 3 saniye önce, biz depremin olduğunu ve biraz sonra yıkıcı dalganın kıyıya geleceğini bileceğiz.

MESELE SADECE DOĞAL GAZ DEĞİL, ACİL MÜDAHELE EKİPLERİNE 3-5 SANİYE ÖNCE HABER VERİLMESİ: Meseleye sadece doğal gaz kesilmesi olarak bakılmalı. Elektrik kesilmesi gerekiyorsa kesilmesi, su akışının durması gerekiyorsa durması, ağır sanayi bölgelerinde valflerin kapatılması gerekiyorsa bunların otomatik olarak kapatılmasının sağlanması, acil müdahale ekiplerine 3 saniye 5 saniye önce haber verilmesi-alarm gönderilmesi, uçaklar kalkacaksa kalkmasının, inecekse inmesinin durdurulması, daha kritiği, metroların ya durmasını ya hızını yavaşlatmasını sağlayabilir. Hastanelerde, yoğun bakımlarda ameliyatlar başlayacaksa belki de durması gerekecek ya da jeneratörlerin devreye girmesi gerekiyorsa bu daha önceden bilinecek. İtfaiyeyi daha hızlı harekete geçirebilmek için itfaiye kapılarının otomatik açılmasını sağlanabilecek. Hayatın her alanına dokunuyor.

FOTDES İÇİN ÖNGÖRÜMÜZ 2024 SONUNA KADAR SİSTEMİ ÇALIŞIR HALE GETİRMEK: Bizim FOTDES için öngörümüz, 2024 yılının sonuna kadar sistemi tamamen çalışır hale getirmek. Sistem şu anda çalışıyor ama sistemin özelliği yapay zeka ile öğrenme. Suyun altındaki gürültü ve seslerden neyin deprem olduğunu neyin deprem olmadığını ayrıştırma süreci devam ediyor. Şu anda cihaz öğreniyor. Dolayısıyla, Kandilli Rasathanesi yetkilileriyle yaptığımız çalışmayla, 2024 yılı sonuna kadar bu öğrenme sürecinin tamamlanmasının öngörüyoruz."