Casus balonlar, uydular ve uçan cisimler: Bizi yukarıdan kimler izliyor?

Petra Zivic / BBC Dünya Servisi

ABD’nin Montana eyaletinin en büyük kenti Billings’te yaşayanlar gökyüzüne bakıp, “büyük beyaz bir dairenin” fotoğraflarını çekiyorlardı.

Bunun Çin’in casusluk amacıyla gönderdiği iddia edilen balonlar olduğunun ortaya çıkmasından günler sonra, üç uçan cisim daha ABD tarafından düşürüldü.

Ancak bu cisimlerin ne olabileceğiyle ilgili bilgiler kısıtlı ve son günlerde spekülasyonlar iyice çoğaldı.

Sonuncusu, ABD- Kanada sınırı yakınlarında, Michigan’daki Huron Gölü üzerinde düşürüldü ve Amerikalı savunma yetkilileri “sekizgen bir yapıya sahip olduğunu” söylediler.

ABD’li bir yetkili “gazlı bir tip balon” ya da “bir tür itici güç sisteminin” 6100 metre irtifada dolaştığını ve ticari hava trafiğinde sorun yaratabileceğini belirti.

ABD Kuzey Güçleri Genel Komutanı Glen VanHerck ise cisimlerin uzaylı ya da dünya dışı varlıklar olup olmadığı sorulduğunda “Bu aşamada hiçbir ihtimali göz ardı etmiyorum” yanıtını verdi.

VanHerch cisimle ilgili pek bir şey bilinmediğini ve bir tehdit oluşturduğuna dair işaret de olmadığını söyledi. Montana eyaletinin Demokrat Partili Senatörü Jon Tester ise CBC’e yaptığı açıklamada “Son iki haftadır olanlar, çılgınlıktan başka bir şey değil” dedi.

ABD’nin vurduğu cisimler neydi?

Yetkililer hala ABD ve Kanada üzerinde bulunan uçan cisimlerin kalıntılarını bulmaya çalışıyor ve kökeni ve amacı hakkında çok az şey söylediler.

Bradford Üniversitesi’nden uluslararası ilişkiler ve güvenlik profesörü Cristoph Bluth BBC’ye yaptığı açıklamada “Bence Amerikalılar, bu cisimlerin toplamış olabileceği verileri alıp alamayacaklarını bulmaya çalışıyorlar” dedi.

Ancak Cuma günü Alaska, Cumartesi günü de Kuzeybatı Kanada’daki Yukon üzerinde vurulan iki diğer uçan cisim gibi, Michigan’da Pazar günü vurulan cismin gözlem için kullanılıp kullanılmadığı net değil.

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Sözcüsü hafta sonu yaptığı açıklamada “Bu cisimler balona hiç benzemiyor ve çok daha küçükler. Kalıntılarına ulaşana kadar bu cisimleri net bir şekilde tanımlamayacağız” dedi.

Sözcünün bahsettiği balon ilk olarak 28 Ocak’ta Alaska’daki Aleut Adaları üzerinde tespit edilen ve sonra 4 Şubat’ta Güney Carolina kıyılarında bir F-22 savaş uçağı tarafından vurulan balondu. Bu balonun Çin’e ait bir casus balonu olduğu iddia ediliyor.

Yetkililer balonun Çin’den yola çıktığını ve hassas alanları gözlemlemek için kullanıldığını söylüyor.

Balonlar neden casusluk için kullanılıyor ve nasıl istihbarat topluyorlar?

Royal United Services Enstitüsü’nden Juliana Suess “Bu tür şeyler daha önce de olmuştu. Trump’ın başkanlık döneminde üç balon tespit edilmişti, ancak ABD hava sahasını terk ettikten sonra fark edildiler” diyor.

Amerikalı yetkililere göre Çin’e ait olduğu iddia edilen balon ABD üzerinde günlerce dolaştı, sonra Kanada hava sahasına girdi, ardından da üç füze tesisinden birinin bulunduğu Montana eyaletinde ortaya çıktı.

Amerikan Savunma Bakanlığı Pentagon, balonun sepetinin üç otobüs büyüklüğünde ve bir ton ağırlığında olduğunu ve çok sayıda anteni ve istihbarat toplayan alıcılara güç vermeye yetecek büyüklükte güneş enerjisi panelleri bulunduğunu belirtti.

Prof. Bluth “Daha yavaş hareket ettiklerinden ve bugünlerde daha az önemli bir teknoloji olarak kabul edildiğinden balonların casusluk için kullanılması pek sık görülmüyor” dedi.

Ancak 18. Yüzyıldan beri bu amaçla kullanılıyorlar.

Suess “Balonlar Fransız Devrimi savaşlarından bu yana casusluk için kullanılıyor” diyor.

Bugün gökyüzünde gördüklerimiz, o ilk dönemlerdeki kadar ilkel değil.

Suess “Bugün hidrojen yerine helyumla dolduruluyorlar. Gün içinde genişleyip irtifa kazanıyorlar ve gece sönüyorlar. Helyum bitene kadar havada kalabiliyorlar” diye açıklıyor.

Tipik bir istihbarat balonunda genelde radar bilgilerini ya da iletişim bağlantılarını toplayabilen ekipmanlar ya da fotoğraflar çekebile kameralar bulunuyor.

Prof. Bluth “Balonlar son dönemlerde daha az önemli bir rol oynadı, çünkü aşırı derecede ileri, yerdeki çok çok küçük nesneleri bile algılayabilen uydu teknolojimiz var” diyor.

Peki, neden uyduların tersine yerdekiler tarafından görülebilecek balonlar hala kullanılıyor?

Bluth şöyle açıklıyor;

“Yukardan görebileceğiniz ayrıntılar mesafeye bağlı ve uydular balonlardan çok çok daha yüksekte. Dolayısıyla, uydu teknolojisi ileri olsa da, ne kadar yakınlaşabilirseniz o kadar iyi.”

İstihbarat toplamak için başka hangi araçlar kullanılıyor?

ABD’nin elindeki verilere göre, Çin’in yaklaşık uzayda 300 uydudan oluşan bir gözlem ağı var. Bu, Amerika’dan sonraki ikinci en büyük sayı. Ancak Suess, balonların bazen daha etkili olabileceğini vurguluyor:

“Çok daha az maliyetli, çok daha hızlı kullanıma sokulabiliyor ve uydular tahmin edilebilir yörüngelerde ilerler ve aynı bölge üzerinde günde birkaç kez uçabilirken, belli bir alanı uzun bir süre inceleme ve değişiklikleri tespit etme kabiliyetleri yok.”

Daha önce uydular da vurulup, düşürülmüştü.

Ancak Suess “Ama bunlar ülkelerin kendi uydularıydı. Çinliler kendi uydularından birini vurdular. Ruslar da aynısını yaptı. Hiçbir ülke şimdiye dek diğer bir ülkenin uydusunu düşürmedi” diyor.

Suess, bugünlerde insansız hava araçlarının sıklıkla kullanıldığını ancak bunların nadiren kalktıkları ülkelerin hava sahalarını terk ettiğini vurguluyor.

Ancak başka gözetleme yöntemlerinin kullanıldığı Soğuk Savaş döneminde durum böyle değildi.

Bluth “Soğuk Savaş’ın ilk dönemlerinde ABD, Sovyetler Birliği bunları düşürmekte ustalaşana kadar yangın uçaklarını sık sık kullandı.” diyor.

Soğuk Savaş aynı zamanda, gözetleme uygulamalarına yeni kurallar getirdi.

Bluth “Casus uçakların egemenlik ihlali olarak görüldüğü netleşti. Diğer yandan gözlem uydularının kullanılmasına izin verilebileceği, uluslararası hukuka aykırı olmadığı yönünde bir uzlaşma vardı” diyor.

Ancak Bluth, uçan cisimleri istihbarat toplamakta kullanmanın “sorunlu bir alan” olduğunu da ekliyor.

“Bazı şeylere izin veriliyor, bazılarına verilmiyor. Mesele yabancı balonlar olunca, ABD yönetimi bunun izin verilebilecek bir şey olduğunu düşünmüyor.” diyor.

Ancak Bluth, casus uçakların bugün hala kullanıldığını vurguluyor.

“ABD’nin kendisi casus uçakları çok kullanıyor. Diğer ülkelerin topraklarının çevresinde dolanıyorlar. Bu uçakların düşürüldüğü olaylar oldu. Çin’de bir Amerikan uçağı düşürüldü ve Bush yönetimi döneminde diplomatik bir olaya dönüştü.”

Sonuçları ne olabilir?

Dört uçan cismin düşürülmesinin ardından, ABD Ordusu alarmda.

İlk balon olayından sonra ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Pekin’e yapacağı planlı bir geziyi iptal etti.

Çin ise balonun casusluk için kullanıldığı iddiasını reddetti ve rotasından çıkan bir hava durumu gözlem cihazı olduğunu savundu.

Çin Dışişleri Bakanlığı, ABD’nin hava sahasında geçen yıl 10’dan fazla kez balon uçurduğunu söyledi.

ABD’li yetkililer, hala tanımlanamayan üç uçan nesnenin amacının ne olduğunu bulmaya çalışırken, Bluth bunların istihbarat topladığına dair bir kanıt olmaması nedeniyle, sivil araçlar olabileceğini düşünüyor.

“Atmosferin daha alt kısımlarındaydılar ve düşürülmelerinin sebebi ticari havacılığı etkileyebilecek olmaları, balon ise çok daha yüksek irtifadaydı” diyor.

Bluth ayrıca, balon olayının yeni önlemleri beraberinde getirebileceği görüşünde.

"En nihayetinde ABD Çin ile gerilimi düşürmek isteyecektir ve bunların kabul edilebilir olmadığı yönünde bir anlaşmaya varmaya çalışacaktır. Ayrıca, bir tür hava durumu balonu ya da sivil uçan cisim Amerikan hava sahasına girdiğinde bir tür bildirim sistemi olmalı.”

Suess ise, “insanların istihbarat toplama cihazlarını görmediklerinde, bunlar hakkında pek düşünmediğini” ve bu nedenle Çin balonunun bu kadar çok tepkiye yol açtığını düşünüyor.

“Bence insanlar, ne kadar çok uydu olduğunu ve her gün ne kadar çok fotoğraf çekip, istihbarat topladıklarını unutuyor” diyor.