Finans terimleri: Ayı piyasası ne demek, sizi nasıl etkiler?

Son günlerdeki haberlere "ayı piyasası" söylentileri damga vurunca, birçok kişi şu soruyu sormuş olabilir: "Bu ne demek ve neden önemsemek lazım?"

Artan fiyatlar ve daha yüksek borç ve ipotek geri ödemeleri yoluyla cebimizi etkileyen enflasyon ve yükselen faiz oranlarının aksine, çoğu insan hisse alım satımına aktif katılmadığından borsa jargonunun farkında olmayabilir.

Ancak bu tür terimler ve içerdikleri anlamlar aslında herkesi etkileyebilir.

ABD borsasında işlem gören en büyük şirketlerin performansını takip eden ABD Dow Jones ve S&P 500 endeksleri, 13 Haziran'da başlayan hafta itibariyle Aralık ayındaki rekor seviyelerden sırasıyla yüzde 15 ve yüzde 20'den fazla düşüş gösterdi.

Piyasalar bazen sınırlı süreler için düşüş eğilimi gösterse de (ekonomistler buna "düzeltme" diyor), birçok analist şu anda bir "ayı piyasasına" geldiğimizi söylüyor. Bu, hisse senetleri borsada en son işlem gördükleri maksimum değerlerine göre yüzde 20'den fazla değer kaybettiğinde ortaya çıkıyor.

Başka bir deyişle, yatırımcılar aldıklarından çok daha fazla hisse satarak, piyasayı oluşturan petrol şirketleri ve otomobil üreticilerinden Apple ve Meta gibi teknoloji devlerine kadar her türlü dev şirketin sermayesini azaltmış oldular.

Ekonomide neye işaret ediyor?

Borsalar, yatırımcıların -doğru ya da yanlış- bakış açısına göre ekonomik geleceğe duyulan güvenin bir göstergesidir.

Yatırımcılar paralarıyla ne yapacaklarına karar vermek için ekonominin ne kadar sağlıklı olduğunu gösteren verileri (istihdamdan enflasyona ve faiz oranlarına kadar) yakından incelerler.

İngiltere'deki Warwick Üniversitesi'nde Ekonomi Profesörü Roger Farmer'a göre, borsa geleneksel olarak ekonominin temel sağlığının bir yansıması olarak görülüyor:

"Bu görüşe göre, ayı piyasası bir hava durumu tahmini gibidir. Diğer faktörlerin neden olduğu kaçınılmaz bir olayın tahminidir."

Yatırımcılar, şirket kârlarının düşmesinin beklendiği bir ekonomik daralma aşamasına yaklaştığımıza inanırlarsa, daha fazla değer kaybetmeden önce belirli şirketlerin hisselerini elden çıkarabilirler.

Dolayısıyla ayı piyasası genellikle ürünlere olan talebin, ticari faaliyetlerin, ticaretin ve nihayetinde istihdamın azalacağı zor bir dönemin yaklaştığına dair uyarıda bulunur.

Ayı piyasasının, çok yüksek zirvelere ulaşılan güçlü bir büyüme döneminden sonra başlaması da daha kolaydır.

Mevcut durum şudur: Pandeminin ilk aylarından sonra çoğu hisse senedinin, özellikle de teknoloji hisselerinin fiyatları yükseldi ve 2019 sonundaki önceki artışların çok üzerinde seviyelere ulaştı.

Aslında, son aylarda değerinin bir kısmını kaybetmiş olmasına rağmen, hem Dow Jones hem de S&P500 pandemi öncesi yüksek seviyelerinin çok üzerinde.

Neden şimdi ayı piyasası var?

Ayı piyasaları ekonominin duraklaması, salgın hastalıklar, savaşlar ve çeşitli jeopolitik krizler gibi bir dizi olay tarafından tetiklenebilir.

Covid-19 salgınının kalıcı etkilerinin yanı sıra, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali gıda ve enerji piyasalarında büyük bir aksaklığa yol açtı ve bu da birçok ülkede son on yılların en kötü enflasyonuna katkıda bulunuyor.

Genellikle ne kadar sürer?

ABD'li yatırım şirketi Hartford Funds tarafından yapılan bir araştırmaya göre S&P500, Amerikan finans merkezi Wall Street'te çöküşe yol açan 1929 krizinden bu yana toplam 26 kez ayı piyasasına düştü.

Bu düşüşlerin 14'ü esas olarak çöküşün neden olduğu dalgalanmalar nedeniyle 1950 öncesine ait.

Daha yakın zamanlarda, ayı piyasaları daha az sıklıkta görülmüş ve genellikle ekonomik kriz veya durgunluk dönemlerinin hemen öncesinde veya başlangıcında meydana gelmiştir.

1970'lerin başındaki petrol krizi sırasında kaydedilenler özellikle sert olmuştu; S&P 500 endeksi Kasım 1973 ile Mart 1974 arasında yüzde 48,2 düştü. Daha yakın tarihli finansal krizde ise Ekim 2007 ile Kasım 2008 arasında yüzde 51,93'lük bir düşüş yaşandı.

Şubat ve Mart 2020 arasında, Covid-19 salgınının ekonomik bir çöküşe neden olacağına inanarak piyasadan topluca çekilen birçok yatırımcının korkusu nedeniyle alışılmadık, çok kısa ve belirgin bir "ayı piyasası" (bir aydan biraz fazla bir sürede yüzde 34 düşüş) yaşandı.

Danışmanlık şirketi Ned Davis Research'ün verilerine göre, S&P 500'deki ayı piyasalarının ortalama süresi 289 gün, ortalama düşüş seviyesi ise yüzde 36 olmuştur.

Peki bu sizi nasıl etkiler?

Borsaya yatırım yapıyorsanız cevap açık: portföyünüzün değeri büyük bir düşüş gösterebilir.

Ancak hisse senedi alıp satmakla ilgisi olmayanlar da etkilenir.

Ayı piyasaları genellikle durgunluk uyarısıdır; bir veya daha fazla ülkede ekonomik faaliyette genel bir düşüş döngüsü baş gösterir. Bu kimse için iyi haber değildir.

Profesör Roger Farmer da bazen hisse değerindeki büyük ve kalıcı düşüşlerin ekonomik çalkantıların bir işareti olmaktan ziyade onların nedeni haline geldiğini söylüyor:

"[Bu durumda] Ayı piyasası, bir bidon benzinin içine kibrit düşürmeye benzer. Piyasadaki düşüş, ardından gelen resesyonun doğrudan nedenidir."

Profesör Farmer, ABD'de yüzde 30'lara varan düşüşlerin yaşandığı geçmiş ayı piyasalarının ülkenin işsizlik oranında artışa yol açtığını belirtiyor.

Peki 'boğa piyasası' nedir?

Ayı piyasasının karşıt terimi "boğa piyasasıdır"; bu, hisse değerinin ve iyimserliğin arttığı bir dönemdir.

Boğa piyasaları, ayı piyasalarındaki kayıplara kıyasla yatırımcılar için genellikle daha sık, uzun süreli ve kârlıdır.

Tarihteki en uzun boğa piyasası yüzde 300'ün üzerinde kümülatif kazançla 2009'dan 2020'ye kadar sürmüştür.

Hisse senetlerini ayı piyasasının dip noktasında satın almak ve boğa piyasasının zirvesinde satmak mükemmel bir ticaret olarak kabul edilir.

Sorun şu ki, bu iki uç noktadan birinde ne zaman olduğumuzu kesin olarak bilmek imkânsızdır.

Neden hayvan isimleri kullanılıyor?

Boğa ve ayının borsanın zıt eğilimlerini temsil etmek için kullanılmasına ilişkin birkaç teori var.

Bunlardan biri, bunun kökenini 16. ve 19. yüzyıllar arasında İngiltere'de popüler olan hayvan dövüşü gösterilerine bağlıyor.

Bu geleneğin iki çeşidi, bir boğa veya ayının bir çit içinde köpek sürüleriyle karşı karşıya getirilmesinden oluşuyordu.

Boğalar köpeklere kafaları yerden yukarıya doğru hareket ederek saldırırken, ayılar yüksek bir konumdan aşağıya doğru pençe atarlardı, bu nedenle 1801'de kurulan Londra Borsası'nın öncüleri bu terimleri jargonlarına dahil etmiş olabilirler.

Bununla ilgili bir diğer teori de "ayı" teriminin ayı postu piyasasından kaynaklandığıdır. Post ticareti yapan aracılar bunları daha tuzakçılardan satın almadan önce satarlardı.

Ayı derisi satıcılarına basitçe "ayı" denmeye başlandı ve bu terim, zarar eden ya da düşüş eğiliminde olan bir işletmeye atıfta bulunmak için kullanıldı; bunun karşıtı ise yukarıda bahsedilen dövüşlerde ayının antitezi olan boğa olacaktı.

Daha basit bir açıklama içeren başka teoriler de var: boğa canlılığı, saldırganlığı ve gücü temsil eden bir hayvandır; ayı ise uzun kış uykusuyla bilinir.